هجر
هَجَر
نام عمومی آبادی‌هایی که عبدالعزیز بن عبدالرحمان آل سعود ( ـ۱۳۷۳ق) سلطان وقت نجد، به‌منظور کنترل قلمرو خود برای اسکان قبایل بیابان‌گرد عربستان سعودی در اوایل قرن بیستم احداث کرد. اولین هجر در دیرۀ مُطَیر در ارطاویّه، بین کویت و نجد، و به‌دنبال آن در دیرۀ عُتَیب تأسیس شد و طایفه‌های مختلف در آن نقاط سکونت گزیدند. مبارزۀ آل سعود با آل رشید در حائل و شریف‌های مکه، ایجاد این آبادی‌ها را شتاب بخشید و سرانجام ۱۳۰ واحد از آن‌ها در حجاز و نجد پدید آمد. این سیاست چنان تأثیری در ترویج تعصب مذهبی داشت که عده‌ای از اِخوان (جماعت‌های متشکل از طوایف گوناگون) بر عبدالعزیز شوریدند؛ اما سرکوب شدند (۱۳۴۸ق/۱۹۳۰) و او بسیاری از هجر‌ها را با خاک یکسان و به ساختن شهرهای جدید اقدام کرد. هَجَر در گویش عربی جنوب جزیرة‌العرب به معنای «شهر» است و چند محل به این نام معروف بوده‌اند، که هجرجازان، هجرماذان، و هجر، پایتخت بحرین قدیم (احساء کنونی)، از آن جمله‌اند. ابوسعید جنابی قرمطی بر شهرهای بحرین، ازجمله هجر، استیلا یافت و پسر او به جای هجر، احساء را پایتخت کرد.