هرمز، جزیره
هُرمُز، جزیره
واقع در استان هرمزگان، تنگۀ هرمز، با مساحت حدود ۴۲ کیلومتر مربع. در ۲۲کیلومتری جنوب شرقی بندرعباس قرار دارد. این جزیره به شکل دایره‌ای است که کرانۀ شمالی آن به‌صورت دماغۀ کوچکی به‌سوی دریا پیش رفته و شهر هرمز را در خود جای داده است. قطر جزیرۀ هرمز حدود ۸ کیلومتر و ارتفاع بلندترین نقطۀ آن ۱۸۶ متر است. دارای معادن خاک سرخ و نمک است و از قدیم از آن استفاده می‌کردند. از نظر استراتژیکی اهمیت فراوانی دارد و به همین مناسبت تنگۀ هرمز به نام آن خوانده شده است. به‌علت کمبود بارندگی، خاک خشک و شوری دارد و هیچ نوع گیاهی در آن نمی‌روید. فاقد آب شیرین است و آب آن از بندرعباس تأمین می‌شود. قطب‌الدین تهمتن در ۷۰۰ق به این جزیره وارد شد؛ و بندر هرمز را در ساحل شمالی آن بنا نهاد. این جزیره تا آن زمان جرون نام داشت. آلبوکرک، سردار پرتغالی، در ۱۵۰۷، جزیرۀ هرمز را تصرف کرد و امیر هرمز را خراج‌گزار پادشاه پرتغال کرد و قلعۀ مستحکمی در آن‌جا بنا نهاد. شاه‌عباس اول صفوی با کمک امام قلی‌خان و همیاری کمپانی هند شرقیِ انگلیس، پرتغالی‌ها را از هرمز بیرون راند و سلسلۀ ملوک هرمز را برانداخت. به‌دنبال آن، میدان رقابت بین انگلستان و هلند باز شد و سرانجام نادرشاه افشار، در ۱۱۴۸ق، کلّیۀ سواحل خلیج فارس را از وجود بیگانگان پاک کرد و آن را تحت اطاعت و امر دولت ایران درآورد. در جزیرۀ هرمز آثار فراوانی از گذشته به‌جای مانده است که از آن جمله‌اند: قصر بی‌بی‌گل، برج گُلک، شهر قدیم هرمز، زیارت خضر و الیاس، برج ناقوس، قلعۀ پرتغالی‌ها، و خانۀ زعفرانی که اکثراً ویرانه است.