ارگ تهران: تفاوت میان نسخه‌ها

(یا: اَرْک) شمال تهران قدیم، محل سکونت خانوادۀ سلطنتی در دورۀ [[قاجاریه، سلسله|قاجار]]. در دورۀ [[صفویه|صفویان]] از چهار باغ که در جای پارک تیموری بنا شده بود، تشکیل می‌شد. [[شاه عباس کبیر|شاه‌عباس]] و شاه [[سلطان حسین صفوی]] مدتی در آن‌جا اقامت داشتند. چنارهای کهن باغ از دورۀ شاه‌عباس باقی بودند و جنبۀ تقدّس یافته و به محل بست و پناه تبدیل شده بودند. در دورۀ [[کریم خان زند|کریم‌خان زند]]، پیرامون آن خندق و برج و بارو ساخته و به یک قلعه تبدیل شد. قلعۀ ارگ با دیوارهای قطور چینه‌ای و کنگره‌دار و دوازده برج نیمه‌هلال، به نیت دوازده امام، و سوراخ‌هایی برای دیده‌بانی و تیراندازی، محصور بود. در دورۀ [[آقا محمدخان قاجار|آقامحمد خان قاجار]] در شمال غربی قلعه، گذرگاه و پلی به خارج ارگ احداث شد که بعدها به دروازۀ دولت شهرت یافت. در دورۀ [[ناصرالدین شاه قاجار|ناصرالدین‌شاه]] به جای پل چوبی، دروازۀ [[باب همایون]] احداث شد و سردری متصل به عمارت بادگیر ساخته شد که هنوز باقی است؛ خندق شرقی قلعه پر شد و در جای آن خیابان ناصریه ([[ناصرخسرو، خیابان|ناصرخسرو]]) ایجاد شد؛ و در جنوب باغ روبه‌روی ایوان [[تخت مرمر]]، سردر [[عالی قاپو|عالی‌قاپو]] بنا شد. به قلعۀ ارگ باغ گلستان و عمارت درب خانه نیز می‌گفتند. محدودۀ قلعۀ ارگ، از شمال [[میدان توپخانه (تهران)|میدان توپخانه]]، از شرق خیابان ناصرخسرو، از جنوب [[پانزده خرداد، خیابان|خیابان پانزده خرداد]] و از غرب [[خیام، خیابان|خیابان خیام]] امروزی بود. درباریان و اعیان و اشراف ازجمله [[کامران میرزا]] نایب‌السلطنه در آن منزل داشتند، سفارت [[روسیه]] و خانۀ سفیران کشور نیز در داخل ارگ سلطنتی بود. خیابان‌های [[داور، خیابان|داور]]، صوراسرافیل و [[باب همایون|باب‌همایون]] نیز در محدودۀ قلعه ارگ واقع بودند. خیابان صوراسرافیل (درب اندرون)، باغ را از شرق به غرب و خیابان باب همایون نیمه شمالی باغ را به دو بخش می‌کردند. از بناهای آن، دیوان خانه یا دفترخانه یا صندوق‌خانه، زرگرخانه، [[کلاه فرنگی|کلاه‌فرنگی]]، امامزاده‌های روح‌الله و نورالله، مدرسۀ نظام، مدرسۀدارالصنایع، [[دارالفنون]]، دولت‌خانه، کالسکه‌خانه، انبار غله، تکیۀ دولت و مسجد مهد علیا بود که در داخل ارگ قرار داشتند. ورودی قلعه ارگ در میدان ارگ بود و بین شهر قدیم تهران و ارگ، خندق عظیمی بود که در حدود [[سبزه میدان (تهران)|سبزه‌میدان]] امروزی، روی آن برای رفت‌و‌آمد مردم یک پل چوبی زده بودند که به تخته پل شهرت داشت. در دورۀ [[ناصرالدین شاه قاجار|ناصرالدین‌شاه]]، تغییرات دیگری در قلعه ارگ به‌وجود آمد. در دورۀ [[پهلوی، سلسله (۱۳۰۴ـ۱۳۵۷ش)|پهلوی]]، با تخریب برج و بارو و سردرها و دروازه‌ها نیز بناهای اندرونی، و ایجاد وزارت‌خانه‌های جدید مانند دارایی و دادگستری در جای آن‌ها، محدودۀ قلعۀ ارگ سلطنتی به حدود [[کاخ گلستان]] کنونی رسید.

[[Category:جغرافیای ایران]]