پروانه
پروانه (butterfly)
حشراتی شبیه به بید[۱]ها، در راستۀ فلس‌بالان[۲]. بال‌های آن‌ها از پولک‌های ظریفی پوشیده شده است و معمولاً به رنگ روشن‌اند. حدود ۱۵,۰۰۰ گونه پروانه وجود دارد. بسیاری از آن‌ها در سراسر دنیا به‌علت از‌بین‌رفتن محل زندگی‌شان در معرض تهدیدند. بنا‌به تحقیقی در ۱۹۹۹، یک‌هشتم گونه‌های پروانۀ اروپایی در معرض انقراض است. طی قرن ۲۰، از ۵۷۶ گونۀ اروپایی، ۷۱ گونۀ آن‌ها مداوماً کاهش یافته‌اند. از ۱۹۸۴ تا ۱۹۹۹، از ۵۶ گونۀ مقیم بریتانیا ۲۰ گونه به حد نظرگیری کاهش پیدا کردند. پروانه‌ها خرطوم‌هایی لوله‌ای‌شکل دارند که با آن شهد گل، یا در بعضی از گونه‌ها مواد گندیده، مدفوع، یا ادرار را می‌مکند. دگردیسی[۳] پروانه‌ها کامل است. شفیره[۴] معمولاً برهنه است و محافظ ابریشمی ندارد. طول عمر بالغ ممکن است فقط چند هفته باشد اما برخی گونه‌ها به خواب زمستانی می‌روند و در بهار تخم می‌گذارند. بزرگ‌ترین خانوادۀ آن‌ها تیرۀ عروسک‌وارگان[۵] است که ۶هزار گونه دارد؛ ازجمله پروانه‌های طاووسی[۶]، لاک لاک‌پشتی‌ها[۷]، و لاله‌های متعفن[۸]. تیرۀ کله‌پروانگان[۹]، شامل پروانۀ سفیدکلم[۱۰]، یکی از چند پروانۀ مضر برای محصولات است. کرک پروانگان[۱۱] معمولاً کوچک‌اند و اغلب رنگ‌هایی با جلای فلزی دارند، ازجمله پروانه‌های آبی، مسی، و پروانه‌های دارای خط‌های سیاه. پروانۀ آبی‌رنگ بزرگ[۱۲]Lycaena arion زندگی پیچیده‌ای دارد: تخم‌هایش را روی آویشن وحشی می‌گذارد، سپس نوزادهای کرمی‌شکل را مورچه‌های جنس میرمیکا به لانه‌هایشان می‌برند. مادامی که نوزادهای کرمی‌شکل از نوزاد و مورچه‌ها تغذیه می‌کنند، مورچه‌ها غدد شهد آن‌ها را می‌دوشند. در بهار نوزادهای کرمی‌شکل بالاخره به‌صورت شفیره درمی‌آیند و سپس پروانه می‌شوند. پروانه‌های اصلی گرمسیری پروانه‌آسایان[۱۳]، یا چلچله پروانگان، مخصوصاً گونه‌های امریکای جنوبی بزرگ و بسیار زیبایند. بزرگ‌ترین پروانۀ دنیا، پروانۀ ملکه الکساندر[۱۴]، متعلق به منطقه پاپوآ[۱۵]ی گینۀ نو[۱۶] است. طول بدن این جانور ۷.۵ سانتی‌متر و پهنای بال‌های باز آن ۲۵ سانتی‌متر است. تماشایی‌ترین مهاجر، پروانۀ امپراتور[۱۷] نارنجی و سیاه Danaus plexippus است که تقریباً در پاییز از شمال کانادا به مکزیک پرواز می‌کند. تفاوت‌های پروانه‌ها با بیدها معمولاً این‌هاست: داشتن شاخک‌های گرزی‌شکل به‌جای شاخک پرمانند، نداشتن «بَسْتْ[۱۸]» بین بال جلویی و عقبی، و قرار گرفتن بال‌ها به‌حالت عمودی در هنگام استراحت به‌جای حالت افقی یا مورب.