پشتونستان
پشتونِستان
(یا: پختونستان) ناحیه‌ای در ایالت سرحدی شمال غربی پاکستان، در نزدیکی مرز این کشور با افغانستان، به مساحت ۲۷,۲۲۰ کیلومتر مربع. در این منطقه، که ظاهراً دولت مرکزی پاکستان آن را اداره می‌کند، صدها قبیله و طایفۀ کوچک و بزرگ پشتون سکونت دارند که بزرگ‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از اَفریدی‌ها، خوکیانی‌ها، خَتَک‌ها، اتمان‌خیل‌ها، جدران‌ها، و شیتک‌ها. این ناحیه در جغرافیای سیاسی پاکستان به مناطق قبیله‌ای فدرال گفته می‌شود. پشتونستان در زمان ترسیم خط مرزی موسوم به خط دوراند در ۱۳۱۱ق/۱۸۹۳، میان هند، بریتانیا، و افغانستان، و تفکیک برخی نواحی از کشور افغانستان و انضمام آن‌ها به هند بریتانیا، به‌وجود آمد. درپی شورش ۱۳۱۵ق/۱۸۹۷، دولت انگلیس با ایجاد ایالت سرحدی شمال غربی که پشتونستان بخشی از آن بود، موافقت کرد. در فاصلۀ میان ایجاد این ایالت و استقلال شبه‌قارۀ هند از انگلیس در ۱۹۴۷، این منطقه عملاً از حوزۀ اقتدار دولت انگلیس خارج بود. در خلال تقسیم شبه‌قاره به دو کشور هند و پاکستان، طی یک نظرخواهی که از طرف نیروهای ملی پشتون مردود اعلام شد، بیش از نصف رأی‌دهندگان، پیوستن به پاکستان را خواستار شدند. دولت افغانستان و همچنین پشتون‌های استقلال‌طلب، نتیجۀ نظرخواهی را نپذیرفتند و خواستار استقلال پشتونستان شدند. در ۱۹۴۹، استقلال‌طلبان پشتون دولت آزاد پشتونستان را تأسیس کردند. پادشاهی افغانستان این دولت را به‌رسمیت شناخت و در حمایت از آن به جنگ با دولت پاکستان پرداخت. این جنگ بار دیگر در ۱۹۵۰ تکرار شد و با شکست دولت افغانستان به پایان رسید. از ۱۹۵۰ تا ۱۹۶۰، دولت‌های ایران، امریکا و ترکیه کوشیدند با میانجیگری‌های خود، که متضمن واردکردن کشور افغانستان به پیمان‌های ضد شوروی بود، اختلافات این دو کشور را حل کنند؛ اما این کوشش‌ها نتیجه‌ای نداد و در ۱۹۶۰ بار دیگر میان دو کشور بر سر پشتونستان و ایالت سرحدی شمال غربی، جنگ درگرفت و مناسبات سیاسی دو کشور قطع شد. با میانجیگری شاه ایران، مناسبات سیاسی دو کشور در ۱۹۶۴، با حفظ مواضع طرفین نسبت به پشتونستان، دوباره برقرار شد. مسئلۀ پشتونستان آزاد در جریان جنگ‌های داخلی افغانستان و به‌ویژه در سال‌های حکومت طالبان، که در واقع تحت‌الحمایۀ دولت پاکستان بود، در ظاهر به فراموشی سپرده شد.