پنچه تنترا

پَنْچَه‌تَنتْرا (Panca-tantra)
(یا: پنج کتاب) مجموعه‌ای از افسانه‌های حیوانات که در اصل به سانسکریت نوشته شد و در سراسر جهان رواجی گسترده یافت. این اثر با نام افسانه‌های بیدپای (به روایت بیدپای، حکیم هندی) در اروپا مشهور شد و نسخه‌ای از آن در قرن ۱۱م به آن‌جا رسید. پنچه‌تنترا در آغاز به‌منزلۀ کتاب آموزش خرد دنیوی به شاهزادگان تألیف یافت و اندرزهای آن بیشتر تحسین هوشمندی و زیرکی بود تا آموزش دیگران. متن اصلی کتاب آمیزه‌ای از نثر و بندهای منظوم به سانسکریت، همراه با داستان‌هایی است که در داستان‌های تودرتوی پنج کتاب آمده است. مقدمۀ اثر داستان‌ها را منسوب به برهمنی فرزانه به نام ویشنوسارْمَن می‌داند که از افسانه‌های حیوانات برای آموزش سه پسر کندذهن پادشاهی سود برده است. اصل کتاب به سانسکریت، که از بین رفته، احتمالاً بین ۱۰۰پ‌م و ۵۰۰م تألیف شده است. این اثر را برزویه، طبیب ایرانی، در قرن ۶م به پهلوی (فارسی میانه) برگرداند. این برگردان نیز از بین رفته است، اما ترجمۀ سُریانی‌اش، همراه با ترجمۀ مشهور ابن مقفع (مقتول ۷۶۰م) به عربی، مشهور به کلیله و دمنه، بازمانده، که این عنوان برگرفته از نام دو شغال در اولین داستان کتاب است. کلیله و دمنه بارها ترجمه شد. دومین ترجمۀ آن به سریانی بود و در قرن ۱۱م نیز به یونانی درآمد، که از آن ترجمه‌هایی به لاتینی و زبان‌های اسلاوی صورت گرفت. اما ترجمۀ عبری این کتاب در قرن ۱۲م بود که منبع بیشتر ترجمه‌های آن در اروپا شد. در قرن ۱۷ کلیله و دمنه با نام همایون‌نامه به ترکی برگردانده شد، که مبنای روایت قرن ۱۵ کتاب با عنوان انوار سهیلی بود. داستان‌های پنچتنترا از گذر ادبیات جاوۀ کهن و شاید هم روایت‌های شفاهی آن‌ها به اندونزی نیز راه یافت. در هند کتاب پند نیکو، اثر نارایانا، که در قرن ۱۲م در بنگال رواج یافت، ظاهراً برداشت آزادی از مطالب پنچتنترا است.