پورکینیه، یان اوانگلیستا (۱۷۸۷ـ۱۸۶۹)

از ویکیجو | دانشنامه آزاد پارسی

پورْکینْیِه، یان اوِانْگِلیسْتا (۱۷۸۷ـ۱۸۶۹)(Purkinje, Jan Evangelista)
(یا: پورکنژ) فیزیولوژیست چک. مطالعاتی پیشگامانه در زمینۀ بینایی، عملکرد مغز و قلب، داروشناسی، جنین‌شناسی، و یاخته‌ها و بافت صورت داد. در ۱۸۱۹، پدیده‌ای را در بینایی توصیف کرد که طی آن، اجسامی با رنگ‌های متفاوت و درخشندگی یکسان در برخی شرایط معیّن به‌صورت اجسامی با درخشندگی‌های متفاوت به‌نظر می‌رسند. این پدیده اکنون اثر پورکینیه[۱] نامیده می‌شود. پورکینیه در لیبوخوویتسه[۲]، واقع در منطقۀ بوهم، زاده شد و در پراگ[۳] درس خواند. در ۱۸۲۳، احتمالاً با اِعمال نفوذ شاعر آلمانی، ولفگانگ فون گوته[۴]، که از دوستان وی بود، به مقام استادی در برسلاو[۵]، وروتسلاف[۶] فعلی در لهستان، منصوب شد و علاوه‌بر مطالعات علمی، اشعار گوته و فریدریش فون شیلر[۷] را نیز ترجمه کرد. او در برسلاو اولین مؤسسۀ رسمی فیزیولوژی جهان را بنا نهاد و در ۱۸۵۰، مجدداً به دانشگاه پراگ بازگشت. در ۱۸۳۲، برای نخستین‌بار پدیده‌هایی را توصیف کرد که اکنون به تصویرهای پورکینیه[۸] معروف‌اند. در این پدیده، تصویر سه بُعدی از شیء واحدی که شخص می‌بیند در چشم فرد دیگری منعکس می‌شود. این اثر به‌سبب انعکاس شیء در سطح قرنیه و سطوح قدامی و خلفی عدسی چشم ایجاد می‌شود. یاخته‌های پورکینیه[۹] یاخته‌های عصبی بزرگ با دندریت‌ها[۱۰]ی فراوان‌اند که در قشر[۱۱] مخچه[۱۲] یافت می‌شوند. پورکینیه این یاخته‌ها را در ۱۸۳۷، و رشته‌های پورکینیۀ[۱۳] موجود در بطن قلب[۱۴] را در ۱۸۳۹ کشف کرد. همچنین، در ۱۸۳۹، برای توصیف محتویات رویان‌های جانوری[۱۵] برای نخستین‌بار واژۀ پروتوپلاسم[۱۶] را در معنای علمی آن به‌کار برد. در ۱۸۲۳، دریافت که اثر انگشت ابزاری برای شناسایی افراد است. کشف غده‌های عرق[۱۷] در پوست، توصیف حرکت مژه‌ای[۱۸]، و مشاهدۀ هضم پروتئین‌ بر اثر شیرۀ لوزالمعده[۱۹] از دیگر کارهای اوست. در ۱۸۳۷، طرح کلی نظریۀ یاخته‌ای[۲۰] را عرضه کرد.

 


  1. purkinje effect
  2. Libochovice
  3. Prague
  4. Wolfgang von Goethe
  5. Breslau
  6. Wroclaw
  7. Friedrich von Schiller
  8. purkinje's images
  9. purkinje cells
  10. dendrites
  11. cortex
  12. cerebellum
  13. purkinje fibres
  14. ventricles of heart
  15. animal embryos
  16. protoplasm
  17. sweat glands
  18. ciliary motion
  19. pancreatic extracts
  20. cell theory