پوریای ولی ( ـ خیوه ۷۲۲ق)
پوریای وَلی ( ـ خیوه ۷۲۲ق)
(لقبِ محمود خوارزمی متخلص به قِتالی) پهلوان، عارف و شاعر ایرانی. لقبش را پوریای ولی و پَریار ولی نیز ضبط کرده‌اند. تاریخ تولد و شرح احوالش روشن نیست؛ برخی او را از اهالی اورگنج در خوارزم یا از مردم گنجه و حتی خوی و سلماس دانسته‌اند. گویند پوستین‌دوزی و کلاه‌دوزی پیشه‌اش بود. از جوانی کُشتی می‌گرفت و از همان هنگام به شهرهای مختلف آسیای میانه، ایران، و هندوستان سفر کرد و با پیروزی بر رقیبانش در این شهرها پهلوانی بلندآوازه شد. از پهلوانی‌های او حکایت‌هایی بسیار و گاه افسانه‌ای نقل شده است. مشهورترین حکایت در این زمینه آوردن پهلوانی هندی به خوارزم برای مسابقه با او و یا به روایتی دیگر دعوت یکی از پادشاهان هندوستان از پوریای ولی برای کشتی با یکی از پهلوانان آن سرزمین است. گویند پوریای ولی پیش از مسابقه مادر پهلوان هندی را دید که زاری‌کنان از خداوند پیروزی فرزندش را می‌طلبد. او نیز با شکست از آن پهلوان آرزوی مادرش را برآورده کرد. پوریای ولی در میان ورزشکاران ایرانی الگوی جوانمردی، فداکاری، راستگویی، احترام به پیش‌کسوت و مردم‌دوستی است. در زورخانه و در میان باستانی‌کاران جایگاه او چنان بلند است که به‌هنگام کاری دشوار، مانند گرفتن سنگ نامش را بر زبان می‌آورند. بوسیدن خاک گود کشتی نیز اشاره به قدم‌بوسی اوست. شعر نیز می‌گفت و مضامین عرفانی درون‌مایۀ سروده‌هایش بود. در برخی منابع نیز اشاره شده که از مَلامَتیان بوده است. مثنوی کنزالحقایق منسوب به اوست. مجموعۀ رباعیاتش که نسخه‌ای خطی از آن در مؤسسۀ خاورشناسی فرهنگستان علوم ازبکستان نگهداری می‌شود در ۱۹۶۲/۱۳۴۱ش در تاشکند به‌چاپ رسیده است.