پیکرگردانی
پیکرگردانی
(یا: دگردیسی) در ادبیات و اساطیر، دگرشدن شکل ظاهری و هیئت و هستی و هویت قهرمان یا اسطوره، اعم از انسان، حیوان، گیاه یا شیء، به اشارت نیرویی ماورایی. اسطوره‌پردازان و داستان‌پردازان با تمسک به دگردیسی درپی بیان نکته‌هایی اخلاقی یا فلسفی با کنایه‌پردازی‌های جادویی بوده‌اند. دگردیسی شکل و شیوۀ مشخصی ندارد و اصطلاحاً به همۀ اشکال تناسخ، یا سخن‌گفتن حیواناتی چون اژدها و سیمرغ با آدمی، عمر جاودان یافتن، پرواز‌کردن و جز آن‌ها اطلاق می‌شود. دگردیسی در اساطیر ایرانی و ادب فارسی فراوان دیده می‌شود. از آن شمار می‌توان دگردیسی ایزد بهرام را نام برد که خود را به هیئت‌هایی چون باد، گاو زیبای زرین‌مو، اسب سفید زیبا با گوش‌های زرین، ماده‌شتر مست و جز آن‌ها می‌گرداند. در اساطیر ایرانی، دگردیسی‌های موجوداتی چون ایزد سروش در قالب خروس یا پری پلنگینه‌پوش (مثلاً در داستان کیومرث در شاهنامه)، نریوسنگ به پسری ۱۵ساله که برهنه در قفای اهریمن پنهان می‌شود و زنان را به دلداری خود می‌کشد، سیمرغ که نه‌تنها خود در مقام موجودی به زبان آدمی سخن می‌گوید، بلکه در دگردیسی شخصیت‌هایی چون زال با نیروهایی فراطبیعی نقشی بسیار مهم در اساطیر و داستان‌های اساطیری ایران ایفا می‌کند، را می‌توان نام برد. دگردیسی در اساطیر ایرانی عمدتاً ریشه در اندیشۀ ایرانیان باستان دربارۀ فرۀ ایزدی دارد.