چرتکه
چُرْتْکِه (abacus)
(یا: چتکه) وسیله‌ای قدیمی برای محاسبه. مرکب از چارچوبی است که چند رشته مهره در آن به میله‌هایی موازی کشیده شده‌اند. یونانیان و رومیان روش محاسبه با تعدادی سنگریزه روی سطح تخت را می‌شناختند. این وسیله را در تمدن‌های قدیمی‌تر، شاید حتی در بابل باستان، به‌کار می‌برده‌اند. اسچوتی[۱] در روسیه و سوروبن[۲] در ژاپن گونه‌های پیچیده‌تر آن‌اند. اکنون ماشین‌حساب‌های الکترونیکی جای چرتکه را گرفته‌اند. میله‌های چرتکه معرف مرتبۀ ارقام‌اند، مثلاً در دستگاه اعداد دهدهی، میله‌ها از راست به چپ به‌ترتیب نمایندۀ یکان، دهگان، صدگان، هزارگان، و غیره‌اند. برای نمایش ارقام هر عدد خاص، مهره‌ها در میله‌ها به طرف بالا لغزانده می‌شوند. مثلاً در یک چرتکۀ سادۀ دهدهی، نمایش عدد ۸۴۹۳ با بالا لغزاندن سه مهره در میلۀ اول، سه تا یک، نُه مهره در میلۀ دوم، نُه تا دَه، چهار مهره در میلۀ سوم، چهار تا صد، و هشت مهره در میلۀ چهارم، هشت تا هزار، صورت می‌گیرد.