چنار
چِنار
درختی با نام علمی Platanus orientalis از خانوادۀ چناران، به ارتفاع ۲۰ تا ۳۰ متر، با تاج کروی باز، تنۀ ضخیم، برگ‌های خزان‌ریز پنجه‌ای، گل‌های تک‌جنس ریز و سبزفام، و میوه‌های فندقه‌ای متعدد. چنار بومی اروپای جنوب شرقی تا حدود فلات ایران است. در بندهش از آن همچون سرو، سپیدار و شمشاد نام برده شده است. شاید قدیمی‌ترین مباحث مطرح‌شده در زمینۀ پرورش این درخت در آثار رشیدالدین فضل‌الله ( ـ۷۱۸ق) باشد. در اهمیت چنار همین بس که نام بسیاری از آبادی‌های ایران ترکیبی از کلمۀ چنار و کلمات دیگر است. مارکوپولو به درخت بلندی در تون و قاین اشاره کرده که همان چنار است. به نوشتۀ پیِترو دلا واله[۱]، چنارهای تهران آنقدر فراوان، قطور و بلند بوده‌اند که او تهران را شهر چنارها نامیده است. د سیلوا فیگه‌روا[۲] نیز در همان زمان از چنار کهنسالی در نطنز سخن گفته است که گروه‌هایی از مردم به همراه اسب‌ها و شتران در سایۀ آن استراحت می‌کرده‌اند. باغ چنارِ سمرقند که توسط تیمور لنگ احداث شده بود، باغ‌های کلان و چنار در کابل، و چهارباغِ اصفهان از مهم‌ترین مکان‌ها و باغ‌های چناردار بوده‌اند. چنار عظیم و کهنسال تجریش در تهران (در محل کنونی مرقد امامزاده صالح) از مهم‌ترین درختان چنار بوده است. در ایران درختان چناری با عمر حدود ۱۵۰۰ سال وجود دارد که علت دوام آن‌ها، حرمت و قداست درختان، به‌ویژه چنار، نزد مردم است. چنارها محل عزلت و خلوت‌گزینی کسانی بوده است که مردم از آن‌ها به‌عنوان پیر، شیخ یا امام یاد می‌کنند. امروزه بسیاری از چنارهای بلند و قدیمی در صحن امامزاده‌ها، تکیه‌ها، مساجد و قبرستان‌ها قرار دارند. احترام به درختان کهنسالِ چنار به‌قدری است که گاه عامۀ مردم از آن‌ها انتظار برآورده‌شدن حاجات خود را دارند و برای این کار به آن‌ها دخیل می‌بندند. آثار دخیل‌هایی بر تنۀ چنار سوخته، در جوار صحن امامزاده یحیی، برجاست. از دیگر چنارهای مقدس تهران، هفت‌چنار است. بنابه روایتی، خشایار شاه در زمان لشکرکشی به یونان، درخت چناری را، آراسته به زیورآلات، با خود حمل می‌کرد. چنار دارای چوبی سبک و سخت با بافتی زیباست؛ از این‌رو استفاده از آن در نجاری معمول است و برخی چوب آن را میخ طلایی می‌نامند. ستون‌های چوبی قصرهای سلطنتی پادشاهان صفوی، ازجمله عالی‌قاپو و چهل‌ستون، از کُنده‌های قطور و تراشیده‌شدۀ چنار است. در ادبیات منظوم ایران، چنار به‌عنوان درختی که خودبه‌خود آتش می‌گیرد معروف است. شاید این امر ناشی از مالش شاخه‌های خشک و سبک چنار و درنتیجه آتش‌گرفتن آن‌ها باشد. در طب سنتی برای اعضای چنار خواص مختلفی گفته‌اند، اما امروزه از عرقِ برگ آن به‌عنوان خنک‌کننده، تب‌بُر، چاق‌کننده، آرام‌بخش و بهبودبخش رعشه و آسم استفاده می‌شود.