چپق
چُپُق
(ترکی‌شدۀ واژۀ فارسی چوبک به‌معنای چوب کوچک) اسبابی برای دودکردن توتون، شامل لوله‌ای چوبی یا فلزی و سری مانند فنجان کوچک سوراخ‌دار از سفال یا فلز که در آن توتون می‌ریزند و آتش می‌زنند. منشأ استفاده از آن، که در میان بومیان امریکا معمول بوده است، به آیین‌های دینی روحانیان مکزیکی در عهد باستان بازمی‌گردد. یکی از روش‌هایی که بومیان امریکا برای کشیدن توتون به‌کار می‌بردند بدین‌گونه بود که مقداری توتون در نی یا استخوان ریخته آن را آتش می‌زدند و می‌کشیدند، و این روشی بود که بعدها سبب ایجاد پیپ در غرب و چپق در شرق شد. در ۱۵۸۶ سِر والتر رالی، معروف به پدر امریکای انگلیس، در عهد الیزابت اول، کشیدن پیپ را که در امریکا با آن آشنا شده بود، به انگلستان برد و کشیدن پیپ به‌سرعت در انگلستان و دیگر نقاط جهان رواج گرفت و در قرن ۱۷ کشیدن توتون در سراسر مشرق‌زمین گسترش یافت. ولی البته با مخالفت‌های شدید مواجه شد، تا حدی که سلطان مراد چهارم عثمانی به فتوای روحانیون سنّی، دودکشان را مرتد می‌دانست و می‌کشت. ولی پس از مرگ وی، کشیدن چپق به‌سرعت توسعه یافت و تجارت پرسود توتون رونق گرفت. اگرچه تاریخ دقیق ورود توتون و تنباکو به ایران روشن نیست، اما به احتمال فراوان ورود آن به ایران همراه با دست‌اندازی پرتغالی‌ها به خلیج فارس بوده است (۹۱۳ق). اما طرز استفاده از توتون و تنباکو در ایران تغییر کرد و ایرانیان لوازمی مطابق ذوق خود برای کشیدن توتون ساختند. پیپ‌های اروپایی در ایران به‌صورت چپق‌های دسته‌بلند درآمد و در تزیین آن سلیقۀ خاص ایرانی به‌کار رفت. در واقع چپق ایرانی تقلیدی از پیپ فرنگی بود. در سلطنت شاه‌عباس اول صفوی کشیدن چپق در ایران رواج چشمگیری داشت، اگرچه شاه‌عباس می‌کوشید از استعمال تنباکو در میان مردم جلوگیری کند. برخی پادشاهان مانند شاه‌صفی از چپق استفاده می‌کردند، اما رفته‌رفته از مقام و منزلت آن کاسته شد و بیشتر مورد استفادۀ مردم عادی قرار گرفت. انواع و اقسام تزیینات در ساختمان چپق به‌کار می‌رود که اغلب شامل چوب چپق‌هاست که گاهی کوتاه‌اند و گاه بلندی آن به یک متر نیز می‌رسد. بسیاری از چپق‌ها دارای سرچپق و چوب نقرۀ قلمزده یا کنده‌کاری‌اند. زمانی نیز چپق را از فولاد می‌ساختند و روی آن را طلاکوب یا نقره‌کوب می‌کردند. چوب چپق‌های خاتم‌کاری و منبت‌کاری‌شده هم متداول بوده، و دانه‌نشان‌کردن چپق با سنگ‌های قیمتی به‌ویژه فیروزه از دیرباز رواج داشته است. امروزه با رواج روزافزون سیگار که از نظر حجم، وزن، تنوع و سهولت دودکردن بر چپق برتری دارد، استفاده از چپق تقریباً منسوخ شده و به جای آن پیپ می‌کشند و چپق‌کشی فقط نزد برخی اشخاص سالخورده معمول است.