ژاندارمری

ژاندارمری
نام فارسی	ژانْدارمِری
نوع کاربری	سازمان نظامی
سال تاسیس	۱۳۲۹ق/۱۲۸۰ش
علت تاسیس / تشکیل	حفظ انتظامات و استقرار امنیت عمومی و اجرای قوانین، جلوگیری از تخلف از قوانین و مقررات، کشف جرایم و تعقیب و دستگیری مجرمان

ژانْدارمِری

نیرویی نظامی با هدف حفظ انتظامات و استقرار امنیت عمومی و اجرای قوانین، جلوگیری از تخلف از قوانین و مقررات، کشف جرایم و تعقیب و دستگیری مجرمان در همۀ نقاطی که در حوزۀ استحفاظی شهربانی واقع نشده‌اند. ژاندارمری از لحاظ سازمانی و استخدامی مشمول قوانین و مقررات نظامی، اما از لحاظ تشکیلاتی تابع وزارت کشور است. لایحۀ تشکیل ژاندارمری در ایران در ۱۳۲۹ق/۱۲۸۰ش به تصویب مجلس شورای ملی رسید و در همان سال دولت ایران هیئتی سه‌نفره از مستشاران سوئدی را برای تشکیل ادارۀ ژاندارمری استخدام کرد و بعدها برشمار این مستشاران افزوده شد. روسیه و بریتانیا از همان آغاز، کارشکنی می‌کردند و سرانجام سرتیپ یالمارسون، رئیس ژاندارمری، مجبور به ترک ایران شد (۱۳۳۳ق). دستگاه ژاندارمری برخلاف قوای قزاق، منظم و عاری از فساد و نزد مردم محبوب بود. ژاندارم‌ها در استان فارس با ملّیون در قیام علیه انگلیس مشارکت کردند، اما کاری از پیش نبردند. این قیام بهانه‌ای به‌دست انگلستان داد تا پلیس جنوب را به‌وجود آورد. بعد از کودتای سوم اسفند، سردار سپه (رضاشاه بعدی) ژاندارمری را ضمن برنامۀ خود برای ایجاد ارتش متحدالشکل، جزو ارتش قرار داد (۱۳۰۰ش) و در دورۀ سلطنتش به‌جای نام ژاندارمری عنوان اَمنیّه انتخاب شد، اما بعد از جنگ جهانی دوم، بار دیگر نام پیشین را بازیافت. در جمهوری اسلامی ایران، ژاندارمری به مثابۀ تشکیلاتی جداگانه ازبین رفت و ضمن ادغام در شهربانی و کمیته‌های انقلابی، جزو نیروی انتظامی جمهوری اسلامی (ناجا) ایران قرار گرفت.