کاتبان وحی
کاتبان وحی
مأموران نوشتن، تدوین و حفظ وحی در دوران نزول آن بر پیامبر اسلام (ص). پیامبر (ص) در کار نوشتن وحی، تلاش و احساس مسئولیت و امانتداری بسیار داشت. در اوایل بعثت و آغاز نزول قرآن در تمام قریش، تنها هفده نفر خواندن و نوشتن می‌دانستند. اما تشویق و دلگرمی دادن‌های حضرت (ص) سبب شد که بیش از ۴۰ نفر کاتب وحی شوند. هرگاه آیه‌ای نازل می‌شد پیامبر (ص) آن را بر عده‌ای از اصحاب می‌خواند و کاتبان وحی آن را با نظارت مستقیم حضرت (ص) می‌نگاشتند و حافظان بسیاری از میان اصحاب آن را حفظ می‌کردند. در آن زمان کُتّاب قرآن را بر روی قطعات سنگ، استخوان کتف شتر یا گاو، لیف خرما و پوست می‌نوشتند. در شمارۀ کاتبان وحی اختلاف است. ابن عساکر در تاریخ دمشق از ۲۳ نفر یاد می‌کند. ابوشامه در تلخیص این تاریخ نام ۲۵ نفر را می‌برد. شبر املسی شمار آنان را به ۴۰ می‌رساند و حافظ عراقی پیش‌تر نام ۴۲ نفر را به نظم درآورده بود. در میان مستشرقان بلاشر تعداد کاتبان وحی را ۴۰ نفر می‌داند. شکل اصلی کار کتابت وحی در دوران اقامت رسول خدا در مکه است؛ زیرا اگر آیات مکی و مدنی را با هم مقایسه کنیم از ۱۱۴سورۀ قرآن، ۸۶ سوره در مکه نازل شده است، بدین ترتیب اهمیت کاتبان وحی در مکه بیشتر نمودار می‌شود. برخی نویسندگان و کاتبان دوران مکه عبارت‌اند از: خلفای چهارگانه، شُرَحبیل بن حسنه (م ۸ق)، عبدالله بن سعد بن ابی السَّرح قرشی، خالد بن سعید بن عاص، طلحه، زبیر، سعد بن ابی وقاص، علاء بن حضرمی، ابی‌رقم، حاطب بن ابی بلتعه، عبدالله بن حجش، جهم بن ابی حذیفه. روایات نشان می‌دهد که چهار تن از کاتبان وحی یعنی علی (ع)، اُبیّ بن کعب، زید بن ثابت و عثمان به‌خاطر ملازمت مداوم با رسول خدا (ص) دارای مقام و منزلتی والا بوده‌اند. کاتبان همه یک وظیفه و مسئولیت نداشتند؛ برخی چون زید بیشتر در کار نوشتن وحی بودند و عده‌ای دیگر هم آیات را می‌نوشتند و هم نامه‌ها را تنظیم می‌کردند. برخی چون علی (ع) و عثمان، ابوموسی و مصعب به دعوت حضرت رسول (ص) کتابت می‌کردند و برخی به‌جهت علاقه و برای کمک به حفظ آیات، آن‌ها را ثبت می‌کردند.