کاخ سلطنت آباد
| کاخ سلطنت‌آباد | |
|---|---|
| نام فارسی | کاخ سلطنت‌آباد |
| کشور | ایران |
| استان | تهران |
| موقعیت | شرق رستم‌آباد شمیران |
| کاربری | کاخ |
| مشخصات معماری | یک کاخ دو طبقه (بیرونی)، برج چندطبقۀ اندرونی با حیاط مستقل، برج چهارطبقۀ خوابگاه، کلاه فرنگی پنج‌طبقه، برج ساعت، دیوان‌خانه، کبوترخانه و یک دریاچۀ مصنوعی |
| زمان ساخت | ۱۲۷۴ق تا ۱۳۰۵ق |
کاخ سلطنت‌آباد
مجموعۀ باغ و بنای ییلاقی دورۀ ناصری در شرق رستم‌آباد شمیران. ساختمان آن در ۱۲۷۴ق در قریۀ ارمنی و زردشتی‌نشین حصار رضابیگ با کوچاندن اهالی آن به منطقۀ حصاربوعلی آغاز شد. در ۱۳۰۵ق پایان یافت و کاخ سلطنت‌آباد نام گرفت. کاخ سلطنت‌آباد از یک کاخ دو طبقه (بیرونی)، برج چندطبقۀ اندرونی با حیاط مستقل، برج چهارطبقۀ خوابگاه، کلاه فرنگی پنج‌طبقه، برج ساعت، دیوان‌خانه، کبوترخانه و یک دریاچۀ مصنوعی تشکیل می‌شد که در آن قایق‌سواری می‌شد. کاخ اصلی تالار بی‌مانندی بود با دیوارهای سنگ مرمر حجاری شده، و کاشی‌های هفت‌رنگ که با تصویرهای گوناگون تزیین شده بود. در وسط تالار یک حوض کوچک از مرمر سفید بود. در حوض‌خانه، مجموعۀ گرانبهایی از پروانه و پرندگان خشک شده وجود داشت. بر دیوارهای آن نیز تصویر جانوران گوناگون به اندازۀ طبیعی نقاشی شده بود و به آن موزۀ تاریخ طبیعی می‌گفتند. برج چندطبقۀ ساعت، پلکانی پیچاپیچ داشت که به یک مهتابی وسیع ختم می‌شد. کلاه فرنگی کاخ، در حکم ورودی کاخ بود و در آن‌جا از نمایندگان کشورهای خارجی در بدو ورود پذیرایی می‌شد. میناکاری‌ها و شیشه‌های رنگین بناهای کاخ سلطنت‌آباد بی‌مانند بود. در نزدیکی سلطنت‌آباد، عمارت صدراعظم قرار داشت و در فاصلۀ آن‌ها، آبدارخانه و تفنگ‌خانه و مانند آن ساخته شده بود. برای رفت‌وآمد به تهران، راه شوسۀ بلندی احداث شده بود که بعدها جادۀ قدیم شمیران نام گرفت. کاخ سلطنت‌آباد یک تلگراف‌خانه نیز از آن خود داشت. احمدشاه در سال ۱۳۳۲ق در کاخ سلطنت‌آباد تاج‌گذاری کرد. کاخ سلطنت‌آباد در ۱۳۰۴ش با تصویب مجلس به مالکیت محمدحسن میرزا ولیعهد درآمد. واقعۀ مهم کاخ سلطنت‌آباد، زندانی‌شدن دکتر محمد مصدق و شماری از همکاران او، پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ در آن‌جا بود. دکتر مصدق در عمارت خوابگاه درحبس بود و محاکمۀ او در تالار آینۀ کاخ سلطنت‌آباد انجام شد. در دورۀ رضاشاه و محمدرضاشاه چند ساختمان در کاخ به ارتش واگذار شد و با ایجاد کارخانه‌های مهمات‌سازی تغییر شکل یافت. با تأسیس پادگان و کارخانۀ مهمات‌سازی در خیابانی که سلطنت‌آباد (پاسداران کنونی) خوانده می‌شد و راه کاخ به تهران بود، منطقه‌ای نظامی تشکیل یافت. در دورۀ پهلوی مجسمۀ شاه در سلطنت‌آباد نصب بود. کلاه‌فرنگی و برج خوابگاه کاخ سلطنت‌آباد در فهرست بناهای تاریخی ایران ثبت شده‌اند.