کتابخانه ملی ایران
کتابخانۀ ملی ایران
کتابخانه‌ای در تهران که رسماً در ۱۳۱۶ش تأسیس شد. دوازده سال پس از تأسیس دارالفنون (۱۲۶۸ق) کتابخانه‌ای در آن مدرسه افتتاح شد که می‌توان آن را سرآغاز تشکیل کتابخانۀ ملی ایران به‌حساب آورد. مقارن نهضت مشروطه، انجمن معارف کتابخانۀ معارف را در جنب مدرسۀ دارالفنون تأسیس کرد که مهم‌ترین کتابخانۀ عمومی تهران، در آن زمان، بود. در ۱۳۱۳ش به مناسبت برگزاری کنگرۀ فردوسی در تهران، در مدرسۀ دارالفنون تالاری به نام فردوسی احداث شد تا کتاب‌هایی را که مستشرقین به ایران اهدا کرده بودند در آن‌جا نگهداری شود. با افزایش کتاب‌ها و با کوشش مهدی بیانی، مسئول وقت کتابخانۀ معارف، و حمایت علی‌اصغر حکمت، وزیر وقت معارف، قانون تأسیس کتابخانۀ ملی به تصویب مجلس شورای ملی رسید. همچنین رضاشاه دستور داد تا کتاب‌های کتابخانۀ سلطنتی را به کتابخانۀ ملی منتقل کنند. ساختمان کتابخانۀ ملی ایران، در کنار موزۀ ایران باستان، احداث شد. نقشۀ کتابخانه را آندره گدار، معمار و باستان‌شناس فرانسوی تهیه کرده بود. کتابخانۀ ملی ایران، در ۱۳۱۶ش، با مجموعه‌ای از کتاب‌های کتابخانۀ دارالفنون، کتابخانۀ معارف، مجموعۀ کتاب‌های چاپی کتابخانۀ سلطنتی و کتاب‌های بانک استقراضی (حدود ۵هزار جلد کتاب به زبان‌های روسی، آلمانی و فرانسوی)، و چندین مجموعۀ خصوصی، که به کتابخانه اهدا شده بود، افتتاح گردید. مادۀ تاریخ آن به حساب ابجد «میاسای ز آموختن یک زمان» است. در شهریور ۱۳۲۰، دولت آلمان حدود ۷هزار جلد کتاب، همراه با فهرست چاپی آن‌ها، به کتابخانۀ ملی ایران اهدا کرد. متأسفانه کتابخانۀ ملی ایران نزدیک به نیم قرن در اجرای وظایف خود کوتاهی کرد و مجموعه‌ای از کتاب‌ها و نشریاتی که در ایران منتشر شده بود گرد نیاورد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در ۱۳۵۸، تصویب شد که مرکز خدمات کتابداری، وابسته به وزارت علوم و آموزش عالی با کتابخانۀ ملی، که در آن زمان وابسته به وزات فرهنگ و ارشاد اسلامی بود، ادغام شود. این کار در اواخر ۱۳۶۱ صورت گرفت. با تصویب مجلس شورای اسلامی کتابخانۀ ملی مؤسسه‌ای شد مستقل، زیر نظر مستقیم ریاست جمهوری اسلامی ایران. از فعالیت‌های ارزندۀ آن در سال‌های اخیر عبارت‌انداز: انتشار کتاب‌شناسی ملی ایران برابر با استانداردهای جهانی؛ گسترش بخش‌هایی از رده‌بندی‌های دیویی و کتابخانۀ کنگره مربوط به ایران و زبان‌های ایرانی؛ اجرای طرح فهرست‌نویسی پیش از انتشار (فیپا)؛ غنی کردن مجموعۀ کتابخانۀ ملی به کمک قانون واسپاری و خرید آثار از داخل و خارج از کشور و روزآمد کردن خدمات فنی و نظام ارائۀ اطلاع‌رسانی آن. در ۱۳۷۸ سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی و در ۱۳۸۱ سازمان اسناد ملی ایران، در کتابخانۀ ملی ادغام شدند و نام آن به سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران تغییر یافت. مهم‌ترین اقدام برای کتابخانۀ ملی، پس از پیروزی انقلاب اسلامی، احداث ساختمان جدید کتابخانه بود با مساحتی حدود ۹۷هزار متر مربع، برابر استانداردهای علمی و جهانی کتابداری، با تجهیزات و امکانات نوین که در بهمن ۱۳۸۳ رسماً افتتاح و بهره‌برداری شد. مجموعۀ کتابخانۀ ملی در ۱۳۸۳ عبارت بودند از کتاب‌های چاپی ۱,۰۱۰,۳۸۵ جلد، پیایندهای فارسی و لاتین (جاری و گذشته) ۸۴هزار عنوان، نسخه‌های خطی ۱۸هزار نسخه، منابع غیرکتابی حدود ۱میلیون عنوان. ازجمله آثار منتشر شدۀ کتابخانۀ ملی دایرةالمعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی، اصطلاح‌نامۀ پزشکی، اصطلاح اصفا (در علوم اجتماعی)، سرعنوان‌های فارسی، و گسترش‌های رده‌بندی‌های دیویی و کنگره از آثار مهم در حوزۀ کتابداری ایران است.