کتابداری
کتابداری
علم مطالعۀ اصول و اعمال فعالیت‌ها و مدیریت کتابخانه. اگرچه کتابخانه‌ها از روزگاران بسیار کهن وجود داشته‌اند و در خدمت اهل مطالعه و تحقیق بوده‌اند، لیکن در نیمۀ دوم قرن ۱۹ بود که کتابداری، به‌منزلۀ یک حوزۀ علمی مستقل مطرح شد. پیش از اختراع صنعت چاپ، تولید کتاب هم اندک و هم محدود بود. از این‌رو کتابداران در گردآوری و سازماندهی کتاب‌ها و ارائه خدمات به مراجعه‌کنندگان مشکل چندانی نداشتند، به‌خصوص که سواد نیز انحصاری بود و باسوادان جامعه نیز چندان زیاد نبودند. کتاب‌ها را در صندوق‌ها یا رف‌ها ـ عمدتاً براساس قطع کتاب‌ها ـ نگهداری می‌کردند و در بعضی از کتابخانه‌ها فهرست یا سیاهه‌ای از مشخصات آن‌ها تهیه می‌کردند. پس از اختراع صنعت چاپ و افزایش تولید کتاب، آن هم در شمارگان زیاد، تعداد کتابخانه‌ها و مجموعه‌های آن‌ها سیر صعودی یافت. درنتیجه، در کشورهای پیشرفته کتابداران محتاج روش‌ها و اصول و تجهیزات تازه‌ای برای گردآوری، سازماندهی، و امکان دسترسی بیشتر به منابع و تربیت نیروی انسانی متخصص شدند. از پیشگامان کتابداری در ایالات متحده می‌توان از ملویل دیویی (۱۸۵۱ـ۱۹۳۱) نام برد که نظام دهدهی دیویی را برای سازماندهی کتاب‌ها ابداع کرد و در ۱۸۸۷ نخستین دانشکدۀ کتابداری را در امریکا تأسیس کرد. دیگر رده‌بندی مشهور جهان رده‌بندی کتابخانه کنگرۀ امریکا است. در نیمۀ اول قرن ۲۰ ـ با تشعب و تخصصی‌ترشدن رشته‌های دانش بشری و افزایش چشمگیر مقالات و گزارش‌های علمی- شیوه‌های تازه‌ای برای گردآوری و سازماندهی مقالات ابداع شد و بیشتر از احوال و روش‌های نمایه‌سازی برای سازماندهی مقالات استفاده شد که منجر به‌وجودآمدن دکومانتاسیون شد که یکی از حوزه‌های علمی مرتبط با کتابداری است. در نیمۀ دوم قرن ۲۰ با اختراع رایانه و پیشرفت فنّاوری نوین ارتباطات و به‌کارگیری آن‌ها در کتابخانه‌ها، انقلاب ارتباطات و اطلاعات رخ داد و علم اطلاعات مطرح شد و پیشرفت زیادی کرد. علم اطلاعات نیز دیگر حوزۀ علمی مرتبط با کتابداری است و از این‌رو امروزه از «علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی» بحث می‌شود. مجموعۀ کتابخانه‌ها بسیار متنوع شده و علاوه بر منابع نوشتاری، از مواد دیداری‌ـ شنیداری و دیجیتالی نیز استفاده می‌شود. به همین دلیل از شیوه‌ها و روش‌های متنوع و نوینی برای گردآوری، سازماندهی و ارائه خدمات اطلاع‌رسانی استفاده می‌شود و همکاری و یکپارچگی عظیمی میان کتابخانه‌ها و کتابداران سراسر جهان به‌وجود آمده است. اگرچه علم کتابداری اصول و مبانی جهانی دارد، ولی فعالیت‌ها و مدیریت کتابخانه‌ها که تابع جنبه‌های مختلف فرهنگی و اجتماعی هستند در جوامع مختلف تفاوت‌هایی دارند. از این‌رو گسترش و روزآمدکردن کتابداری در هر کشوری بیشتر وظیفۀ کتابخانۀ ملی و مؤسسات آموزشی و تحقیقات کتابداری آن کشور است. در اکثر کشورها به‌منظور همکاری و هماهنگی بیشتر کتابخانه‌ها، انجمن تخصصی از کتابداران آن کشور تشکیل شده است. به‌منظور همکاری بیشتر کتابداران سراسر جهان و تبادل اطلاعات و تجربیات «فدراسیون بین‌المللی انجمن‌ها و مؤسسات کتابداری» که به «ایفلا» شهرت دارد، در ۱۹۲۷، تأسیس شده است که با یونسکو و انجمن‌ها و فدراسیون‌های مرتبط با کتابداری همکاری تنگاتنگی دارد.