کتان
کَتان (flax)
گروهی از گیاهان خانوادۀ کتانیان[۱]، از جنس[۲] لینوم Linum. گونۀ زراعی آن لینوم L. usitatissimum است. تاریخچه زراعت کتان به ۱۰هزار تا ۱۵هزار سال قبل از میلاد مسیح می‌رسد. از ساقۀ این گیاه الیاف کتان و از دانۀ آن روغن بزرک به‌دست می‌آورند. روغن بزرک در نقاشی و پرداخت چوب کاربرد دارد. بلندی ساقۀ آن به ۶۰ سانتی‌متر می‌رسد و برگ‌هایش کوچک و گل‌هایش آبی‌رنگ است. پس از استخراج روغن، از تفالۀ دانۀ کتان خوراک دام تهیه می‌کنند. ساقۀ گیاه را پس از برداشت در آب می‌خیسانند، خشک می‌کنند، به‌صورت گلوله درمی‌آورند، و الیاف را از مغز چوب جدا می‌کنند، سپس، الیاف بلند را می‌بافند و از آن‌ها نخ به‌دست می‌آورند که استحکام آن دو برابر استحکام پنبه است و برای توری‌بافی مناسب‌تر است. از الیاف کوتاه کتان برای تولید کاغذ استفاده می‌کنند. تولید سالانۀ کتان در جهان به ۶۰هزار تن می‌رسد. تولیدات کتان در روسیه، اوکراین، بلاروس، و لاتویا (لتونی)[۳] نزدیک به ۵۰ درصد تولید سالانۀ جهانی است. تولیدکنندگان دیگر عبارت‌اند از هلند، ایرلند شمالی، و بلژیک. ایران از قدیم‌الایام از مراکز بزرگ کتان‌بافی بوده است، چنان‌که کازرون را دمیاط عجم می‌گفته‌اند و آن را با مراکز بزرگ کتان‌بافی در مصر مقایسه می‌کرده‌اند. آریایی‌ها علاقه‌ای به پوشیدن لباس‌هایی با منشأ حیوانی نداشته‌اند. از این‌رو، لباس‌های کتانی بین آن‌ها رواج فراوان داشته است. در تابوتی متعلق به یکی از بزرگان ایلامی در قرن ۸پ‌م، در حفاری‌های ناحیۀ ارجان، در نزدیک بهبهان، مقداری پارچۀ طرح‌دار کتان به‌دست آمده است. براساس برخی عقاید خرافی، لباس کتانی در نور مهتاب پاره می‌شود. این عقیده حتّی به اشعار شاعران کشور راه یافته است.