کعب، قبیله
کَعْب، قبیله
(یا: بنی‌کعب؛ در گویش محلی: چعب) از قبایل عرب خوزستان، مرکب از طوایف کعب‌الحائی، کعب عمیر/کعب منان، کعب فرج‌الله و کعب کرم‌الله، ساکن در نواحی اطراف رود کارون، اهواز، خرمشهر و شادگان. کعبیان خوزستان یک‌جا نشین‌اند و عمدتاً به زراعت و دامداری اشتغال دارند. اینان در اوایل عهد شاه‌عباس اول صفوی به ایران کوچیدند. شیخ ناصر بن محمد بن ادریس، سرکردۀ طوایف کعب و از اتباع افراسیاب‌پاشا، حاکم خودمختار ناحیۀ بصره (حک: ۱۰۰۵ـ۱۰۱۲ق)، پس از تصرف شهر قبان طایفۀ کعب را در آن‌جا جای داد. کعبیان در حکومت علی‌پاشا افراسیابی (حک: ۱۰۵۷ـ۱۰۶۴ق) از ناحیۀ قبان به حدود بندر ماهشهر مهاجرت کردند، اما قحطی سبب شد دوباره به قبان باز‌گردند. شیخ سلمان از آل بوناصر، بزرگ‌ترین حاکم طایفۀ کعب، معاصر کریم‌خان زند بود. در روزگار او، قلمرو کعبیان از هندیجان تا آن سوی شط‌العرب گسترش یافت. شیخ برکات، جانشین او، تا مرگ کریم‌خان در خدمت دولت زندیه بود و پس از آن چندین سال با خودمختاری در سرزمین‌های کعبی حکومت کرد. شیخ ثامر، از نوادگان شیخ برکات، در سلطنت محمدشاه قاجار، برای مدتی از شورش محمدتقی‌خان چهارلنگ بختیاری حمایت کرد. در ۱۲۵۴ق، علی‌رضا پاشا، حاکم عثمانی بغداد، بر کعبیان محمره یورش برد و بسیاری از آنان را به اسارت گرفت. خاندان آل بوکاسب، از طوایف کعب، در آغاز سلطنت ناصرالدین‌شاه قاجار، به حکومت بخشی از کعبیان خوزستان رسیدند. شیخ جابرخان نصرت‌الملک، در حدود ۳۰ سال حاکم کعبیان خرمشهر تا اهواز و همچنین حاکم قبایل باوی بود. شیخ مزعل‌خان معزالسلطنه، پسر و جانشین او، در ۱۳۱۵ق به‌دست برادرش شیخ خزعل به‌قتل رسید. دورۀ ۳۰ سالۀ حکومت شیخ خزعل مقارن با افزایش نفوذ و تسلط وسیع دولت انگلیس بر جنوب ایران و به‌ویژه بر خوزستان بود.