کعبی، ابوالقاسم عبدالله بن احمد ( ـ۳۱۹ق)

کَعْبی، ابوالقاسم عبدالله بن احمد ( ـ۳۱۹ق)

ابوالقاسم عبدالله بن احمد کَعْبی
درگذشت	۳۱۹ق
محل زندگی	عراق، ایران
شغل و تخصص اصلی	متکلم
شغل و تخصص های دیگر	فقیه
فعالیت‌های مهم	تاسیس فرقۀ کعبیه
آثار	اوائِل الاِدَلَّة فی اصول‌الدین، تَجریدُ‌الجَدَل
گروه مقاله	فلسفه، منطق و کلام

متکلم و فقیه حنفی. در جوانی دبیر محمد بن زید علوی، امیر زیدی طبرستان، بود. ابن هشام مروزی که از جانب نصر بن احمد سامانی والی خراسان و در بلخ بود، کعبی را به وزارت برگزید. پس از آن‌که احمد بن سهل برضد امیر سامانی شورید و شکست خورد (۳۰۷ق)، کعبی نیز به زندان افتاد و بعد به‌واسطۀ علی بن عیسی، که در آن هنگام نایب حامد بن عباس وزیر اسمی مقتدر خلیفه بود و قدرت واقعی بغداد را در دست داشت، آزاد شد. شهرت ابوالقاسم از آن زمان آغاز شد که نزد ابوالحسن خیاط معتزلی و مُبَرَّد نحوی درس می‌خواند؛ در آن هنگام به مجلس ادیب و معتزلی ایرانی، ابواحمد یحیی بن علی منجم، راه یافت. وی رئیس معتزلۀ بغداد بود. سال‌ها بعد به خراسان رفت و نمایندۀ برجستۀ معتزلیان خراسان شد، اما همچنان با بغداد در ارتباط بود. در بلخ معاشر ابوزید بلخی بود و او تنها کسی بود که با کعبی برابری می‌کرد. کعبی به خواهش اهالی نَسَف چندی در آن سامان درس گفت. وی بیشتر از همه با ابوعلی جُبّایی مخالف بود. به مباحث استدلالی، بحث و تفسیر علاقۀ زیادی داشت. فرقۀ کعبیه را در مذهب معتزلی بنیاد نهاد. از آثارش: المقالات؛ کتاب محاسن‌الطاهر؛ محاسن خراسان؛ کتاب‌الفقه و الجَماعه؛ اوائِل الاِدَلَّة فی اصول‌الدین؛ تَجریدُ‌الجَدَل؛ تَهْذیبٌ فی‌الجَدَل.