کلسیم

از ویکیجو | دانشنامه آزاد پارسی

کَلْسیم (calcium)
برگرفته از واژه‌ای لاتینی به‌معنی آهک. عنصری فلزی، نرم، به‌رنگ سفید نقره‌ای، با نماد Ca، عدد اتمی ۲۰، و جرم اتمی نسبی ۴۰.۰۸ ، از گروه فلزات قلیایی خاکی[۱]. از نظر فراوانی پنجمین عنصر و سومین فلز موجود در پوستۀ زمین است. عمدتاً به‌شکل کربنات (CaCo۳). یافت می‌شود که شکل تقریباً خالص آن گچ و سنگ آهک است (← کلسیت[۲]). کلسیم ترکیب اساسی سازندۀ استخوان‌ها، دندان‌ها، صدف‌ها، شیر، و برگ‌هاست. حدود ۱.۵ درصد از وزن بدن انسان را کلسیم تشکیل می‌دهد. در بدن جانوران، یون کلسیم در تنظیم انقباض عضلات، انعقاد خون، ترشح هورمون‌ها، گوارش، و سوخت‌وساز[۳] گلیکوژن[۴] در کبد دخالت دارد. شیر و پنیر منابع عمدۀ تأمین کلسیم لازم برای بدن‌اند. ویتامین د جذب کلسیم را تسهیل می‌کند. کمبود کلسیم باعث انقباض‌های عضلانی طول کشیده (تتانی[۵]) می‌شود. مصرف بیش از حدّ آن، گاه عامل تشکیل سنگ‌های کلیه یا کیسۀ صفرا[۶]ست. هامفری دیوی[۷]، شیمی‌دان انگلیسی، در ۱۸۰۸ این عنصر را کشف و نام‌گذاری کرد. ترکیبات حاصل از آن عبارت‌اند از آهکِ کُشته (هیدروکسید کلسیم[۸]، Ca (OH)۲؛ گچ پاریس[۹] (سولفات کلسیم[۱۰]، CaSO۴ .۲H۲O؛ فسفات کلسیم[۱۱] (Ca۳(Po۴)۲) که بخش عمدۀ استخوان‌های حیوانات را تشکیل می‌دهد؛ هیپوکلریت کلسیم[۱۲] CaOC۱۲، که ماده‌ای سفیدکننده است؛ نیترات کلسیم[۱۳] (Ca (NO۳)۲ .۴H۲O)، نوعی کود شیمیایی نیتروژن‌دار؛ کاربید کلسیم (CaC۲). که براثر واکنش با آب گاز اِتین[۱۴] (استیلن[۱۵]) آزاد می‌کند؛ سیانامید کلسیم[۱۶] (CaCN۲) که مادۀ اولیۀ بسیاری از ترکیبات دارویی، کودهای شیمیایی، و پلاستیک‌ها، ازجمله ملامین، است؛ سیانید کلسیم[۱۷] (Ca(CN)۲)، که در استخراج طلا و نقره و آبکاری به‌کار می‌رود. سایر ترکیبات کلسیم در پودرهای شیرینی‌پزی و پودرهای بتونۀ نقاشی کاربرد دارند.

 


  1. alkaline-earth metals
  2. Calcite
  3. metabolism
  4. glycogen
  5. tetany
  6. gall bladder
  7. Humphry Davy
  8. calcium hydroxide
  9. plaster of paris
  10. calcium sulphate
  11. calcium phosphate
  12. calcium hypochlorite
  13. calcium nitrate
  14. ethyne
  15. acetylene
  16. calcium cyanamide
  17. calcium cyanide