کلیات خمس

کُلّیّاتِ خَمْس

در اصطلاح منطق، کلی‌های پنجگانه، اعم از جنس و نوع و فصل و عَرَض خاص و عرض عام. این کلیات به دو قسم ذاتی و عَرَضی تقسیم می‌شوند: ۱. ذاتی، کلی‌هایی هستند در ذات ماهیت و درون حقیقت افراد خود. کلی‌های ذاتی عبارت‌اند از: الف. نوع، که کلی ذاتی است که تمام حقیقت یا ماهیت افراد خویش است و به‌همین سبب بر افراد متفق‌الحقیقه دلالت می‌کند، مثل انسان و اسب؛ ب. جنس، کلی ذاتی است که جزء مشترک افراد خویش است، یعنی بر افراد مختلف‌الحقیقه دلالت دارد، مثل حیوان که انسان و اسب و سایر انواع را دربرمی‌گیرد. ج. فصل، کلی ذاتی است که جزء حقیقت افراد خویش است، امّا جزء مشترک نیست و موجب جدایی و استقلال انواع از یکدیگر می‌شود، مثل نطق که فصل انسان است و نوع انسان را از سایر انواع جدا می‌کند؛ ۲. عَرَضی، کلی‌هایی هستند خارج از حقیقت افراد خود. کلی‌های عَرَضی دو گونه هستند: ا‌لف. عَرَض خاص یا خاصه، که عَرَضی ویژۀ یک حقیقت یا نوع است، مثل خنده که ویژۀ نوع انسان است. ب. عَرَض عام، که عَرَضی است مشترک بین چند حقیقت یا چند نوع، مثل راه‌رفتن که مشترک است بین انواع حیوانات.