کنگو، رود

کُنْگو، رود (Congo River)

کُنْگو، رود

(یا: رود زئیر) دومین رود بزرگ افریقا، پس از نیل. از نزدیکی مرز زامبیا و جمهوری دموکراتیک کنگو سرچشمه می‌گیرد و پس از طی ۴,۵۰۰ کیلومتر در مسیر مارپیچی بزرگی، که خط استوا را دوبار قطع می‌کند، به اقیانوس اطلس می‌ریزد. پس از آمازون، پرآب‌ترین رود است. اوبانگی، سانگا، و کاسای مهم‌ترین ریزابه‌های آن است. مسیر علیای آن لوآلابا خوانده می‌شود. دیه‌گو کائو، دریانورد پرتغالی، در ۱۴۸۲م مصب رود کنگو را کشف و ماندگاهی در آن تأسیس کرد. اما اروپایی‌ها پس از اکتشافات دیوید لیوینگستون و هنری استنلی، با بخش اعظم سیستم رود آشنا شدند. در ۱۹۷۴، هیئتی به فرماندهی جان بلشفورد اسنل، کاشف انگلیسی، و با حمایت موبوتو، رئیس‌جمهور وقت کنگو، از سرچشمه تا مصب رود را با کشتی پیمود. سرچشمۀ واقعی رود کنگو هنوز مورد اختلاف است. از لحاظ جغرافیایی، لوبودی، که در بخش فوقانی بوکاما قرار دارد و به لوآلابا می‌ریزد، سرچشمۀ رود کنگو است، زیرا از آن‌جا تا دهانۀ درۀ رود پیشرفت آن عادی است. ولی اگر منبع آن را در سرچشمۀ ریزابۀ دورتر جست‌وجو کنیم، رود از فلات مرتفعی بین دریاچه‌های تانگانیکا و مالاوی در ارتفاع ۱,۵۲۵متری سطح دریا سرچشمه می‌گیرد. دو سرچشمۀ آن، یعنی چوزی و چامبزی، پس از به‌هم‌پیوستن وارد دریاچۀ بانگوئِئولو می‌شوند و در خروجی خود در گوشۀ جنوبی، لواپولا نامیده می‌شوند، که پس از طی مسافت کوتاهی به آبشار مومباتولا می‌رسد. لواپولا، که پهنای آن از ۲۷۵ تا ۱,۰۵۰ متر متغیر است، از دریاچۀ ام‌ورو (۸۵۳ متر) می‌گذرد و در مسیر خود، در امتداد کوهستان میتومبا، ۳۰۵ متر از ارتفاع آن کاسته می‌شود. پس از آن، رود اصلی، لوآلابا، و لوبودی به‌همراه دو نهر دیگر از غرب به یکدیگر می‌پیوندند. تا آبشار بویوما، دو تنداب در نیانگوه و اوکاسا کشتی‌رانی را در رود کنگو غیرممکن می‌کنند. رود مزبور، که پهنای کرانههای آن اکنون بیش از دو کیلومتر است، از شرق با لوکوگا، که آب دریاچۀ تانگانیکا را تخلیه می‌کند، و از شمال با لیرا و اوریندی ادغام می‌شود؛ لیرا و اوریندی از مناطق جنگلی جاری می‌شوند. کنگوی میانی، که در ارتفاع ۳۹۶متری وارد جلگۀ آبرفتی غرب افریقای استوایی می‌شود، به‌سمت غرب جریان دارد و در نزدیکی بنگالا با پیچ‌ تندی به‌سمت جنوب روان می‌شود. مهم‌ترین ریزابۀ جنوبی لومامی است، که تقریباً به موازات کنگوی علیا جریان دارد؛ در حالی‌که لولونگا چند کیلومتر دورتر در غرب به جریان اصلی می‌پیوندد. سایر ریزابه‌های این قسمت عبارت‌اند از روکی و نهرهای سیستم بزرگ کاسای، شامل لوکنی، سانکورو، لولوا، اوجیما، و کوانگو. رودهایی که از سمت راست یا شمال به کنگو می‌پیوندند عبارت‌اند از آروویمی و ایتوری، که از نزدیک دریاچۀ آلبرت سرچشمه می‌گیرند؛ روبی، و اوبانگی یا وِلِه بزرگ‌ترین ریزابه در این ناحیه‌اند. سانگا، که از شمال به رود کنگو می‌ریزد، و کاسای، که از آب‌های بخش جنوبی رود تشکیل می‌شود و از شرق به رود مزبور می‌ریزد، در قسمت زیرین اوبانگی جریان دارند. در امتداد بخش میانی، شبه‌دریاچه‌های فراوانی وجود دارد، که آخرین آن‌ها آبگیر مالبوست، که در ارتفاع ۳۰۵متری سطح دریا قرار گرفته و شهرهای کینشاسا و برازاویل کنار آن قرار دارند. این‌جا آخرین بخش قابل کشتی‌رانی رود است، که ۲۵۹ متر از ارتفاع آن کاسته می‌شود. اطراف بخش‌های غیر قابل کشتی‌رانی رود، راه‌آهن احداث شده است. از شهر ماتادی تا اقیانوس اطلس، که رود مزبور از آب‌گذری در جنوب غربی به آن می‌ریزد، ۱۴۵ متر فاصله است، که کشتی‌های اقیانوس‌پیما در آن رفت‌وآمد می‌کنند. رود کنگو تنها رودخانۀ افریقایی با یک مصب واقعی است و در کف آن کانیونی به طول ۱۶۰ کیلومتر وجود دارد، که در برخی نقاط، عمق آن ۱,۲۱۹ متر پایین‌تر از سطح عادی دریاست. اگرچه کشتی‌رانی در این رود ارزش بسزایی دارد، آبشارهایی که مانع از آن می‌شوند نیز به‌همان اندازه برای تولید نیروی برق آبی ارزشمندند. از آن‌جا که رود کنگو جریان فوق‌العاده یکنواختی دارد و مقدار آب یکسانی از شمال و جنوب خط استوا به آن می‌ریزد، توانایی تولید ۱۰ تا ۱۵ درصد نیروی برق جهان را دارد.

 

---