کیانوری، نورالدین (تهران ۱۲۹۴ـ ۱۳۷۸)

نورالدین کیانوری;
زادروز	تهران ۱۲۹۴ش;
درگذشت	۱۳۷۸ش
ملیت	ایرانی
تحصیلات و محل تحصیل	راه و ساختمان و معماری، دانشکده فنی شهر آخن آلمان
آثار	خاطرات
گروه مقاله	تاریخ ایران
خویشاوندان سرشناس	شیخ فضل الله نوری (پدربزرگ)

کیانوری، نورالدّین (تهران ۱۲۹۴ـ ۱۳۷۸)

آخرین دبیرکل حزب تودۀ ایران. فرزند شیخ مهدی نوری و نوۀ شیخ فضل‌الله نوری عالم معروف عصر مشروطه. تحصیلات متوسطه را در تهران و در مدرسۀ دارالفنون در ۱۳۱۳ش به‌پایان رساند. در همان سال وارد دانشکدۀ فنی شد و پس از یک سال برای ادامۀ تحصیل، راهی آلمان شد. در شهر آخن وارد دانشکدۀ فنی شد و در رشته راه و ساختمان و معماری تحصیلات خود را به‌پایان رساند و در ۱۳۱۹ش به ایران بازگشت. در ۱۳۲۱ش، رسماً وارد حزب توده شد و دو سال بعد به عضویت کمیسیون تفتیش حزب درآمد. در ۱۳۲۶ش، به‌دنبال برگزاری کنگرۀ دوم حزب، به‌عنوان عضو کمیتۀ‌ مرکزی و عضو هیئت اجرائیه انتخاب گردید. در ۱۳۲۷ش به‌دنبال ترور نافرجام محمدرضا پهلوی، دستگیر و زندانی شد. در ۱۳۲۹ش از زندان گریخت و تا ۱۳۳۴ش به‌صورت مخفیانه زندگی کرد. در همان سال به اتحاد جماهیر شوروی سابق رفت و پس از دو سال اقامت در آن کشور، راهی جمهوری دموکراتیک آلمان شد. در ۱۳۴۲ش به‌دنبال اختلافاتی که در رهبری حزب توده ایران بروز کرد، علی‌رغم میل خود، از کار حزبی کناره گرفت. در ۱۳۵۱ش مجدداً به فعالیت حزبی بازگشت و تا ۱۳۵۶ش سِمت دبیر دومی حزب را برعهده داشت. در ۱۳۵۷ش به‌عنوان دبیر اول حزب انتخاب شد و پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، به کشور بازگشت. کیانوری با ساماندهی سریع و گستردۀ حزب، در ارتباط مستقیم با اتحاد شوروی و مقامات امنیتی آن، ظاهراً به هواداری از امام‌خمینی و حزب جمهوری اسلامی و همکاری با ارکان حکومت جدید پرداخت. او توانست بخش عمدۀ سازمان چریک‌های فدایی‌خلق را تحت عنوان اکثریت، به خط‌مشی حزب توده نزدیک کند و ضمناً جریان انتقادی تندی علیه ملی‌گرایان، ملی‌ـ‌مذهبی‌ها و لیبرال‌ها سامان داد. در ۱۳۶۰ش، حزب توده یکی از گروه‌های مصون‌مانده از درگیری‌ها بود، اما با آشکارشدن فعالیت‌های جاسوسی آنان، خاصه در ارتش، پس از مدتی اختفا، در ۱۳۶۲ش دستگیر شد و به زندان افتاد. وی به‌همراه احسان طبری و جمعی دیگر از رهبران حزب توده اعترافات گسترده‌ای به جرایم خود کردند و سرانجام ضمن آزادی مشروط، تا زمان مرگ همراه با همسرش مریم فیروز در خانه‌ای در تهران به‌سر برد. از کیانوری کتابی با عنوان خاطرات و تعداد پرشماری گفت‌وگو به‌چاپ رسیده است.