گابریل گورکیان
| گابریل گورکیان Gueverkian Gabriel | |
|---|---|
| زادروز |
استانبول 21 نوامبر 1900م |
| درگذشت | فرانسه 1970م |
| محل زندگی | اروپا- ایران- امریکا |
| ملیت | ارمنی‌تبار |
| تحصیلات و محل تحصیل | معماری- مدرسه‌ی معماری آکادمی هنرهای کاربردی وین |
| شغل و تخصص اصلی | معمار |
| آثار | طرح کاخ وزارت دادگستری، با همکاری رولان مارسل دوبرول (شروع ساخت: 1316/ افتتاح: 18 آذر 1325) |
| گروه مقاله | معماری |
گابریل گورکیان (استانبول 21 نوامبر 1900 - فرانسه 1970م)(Gueverkian Gabriel)
معمار ارمنی‌تبار چندملیتی و از پایه‌گذاران معماری مدرن در ایران. خانواده‌اش در همان سال تولد او از عثمانی به تهران مهاجرت کردند. گورکیان بعد از گذراندن تحصیلات ابتدایی در تهران، در سن 10 سالگی برای ادامه‌ی تحصیل به وین فرستاده شد و پس از مدتی به مدرسه‌ی معماری آکادمی هنرهای کاربردی وین راه یافت (1915م). این مدرسه با آتلیه‌ی دکوراسیون که ژوزف هوفمان[۱] تأسیس کرده بود، ارتباط نزدیک داشت. بدین ترتیب گورکیان در دوره‌ی تحصیل (1915-1918م) از کلاس‌های درس معمار معروف اتریشی اسکار اشترناد[۲] و همکاری با دفتر ژوزف هوفمان، که از پیشگامان هنر معماری مدرن بود، بهره برد. بعد از تمام کردن تحصیلات خود در سال 1922م (1301ش)، پس از سفری به قصد مطالعه‌ی کارهای معماری به چند کشور اروپایی، در پاریس اقامت گزید و در این دوره با هانری سواژ[۳] که از معماران پیشرو فرانسه بود آشنا شد و در دفتر او به کار پرداخت. از سال 1922م در دفتر ماله استیونز[۴] به کار مشغول شد و سپس به ریاست این دفتر و سرپرستی آتلیه معماری آن نایل آمد. از آن زمان به بعد نام او در کنار بزرگان جنبش معماری مدرن اروپا نظیر لوکوربوزیه[۵] قرار گرفت. او در پاریس با لوکوربوزیه و زیگفرید گیدیون[۶] در تأسیس کنگره‌ی سیام (کنگره بین‌المللی معماری مدرن[۷]) همکاری کرد، به طوری که در نخستین کنگره، سمت دبیری جلسات به او واگذار شد. گورکیان در سال 1312 به دنبال بالا گرفتن بحران اقتصادی- اجتماعی دهه‌ی 1930م اروپا به ایران بازگشت و تا سال 1316 در ایران بود. او طی چهار سال اقامت در تهران، علاوه بر ریاست دفتر معماری شهرداری تهران، آثار قابل توجهی از خود به یادگار گذاشت.
گورکیان به خاطر بیماری همسرش در سال 1316 تهران را ترک کرد و به انگلستان رفت و از سال 1937 تا 1940م در انگلستان اقامت گزید. در سال 1940م به فرانسه بازگشت و به علت اشغال کشور، در جنوب فرانسه ساکن شد. در سال 1944م پس از آزادی فرانسه به پاریس رفت و در فعالیت‌های بازسازی پس از جنگ جهانی دوم شرکت کرد. در سال 1948 عازم امریکا شد و تا سال 1969م در آن‌جا اقامت داشت و در دانشکده‌ی فنی آلاباما[۸] و سپس دانشکده‌ی معماری ایلی نویز[۹]به تدریس پرداخت. گورکیان در سال 1969م به علت بیماری همسرش به جنوب فرانسه که دارای آب و هوای مناسب‌تری بود بازگشت. همسر گابریل پس از مدت کوتاهی در جنوب فرانسه درگذشت و خود او نیز چند ماه بعد فوت شد.
گورکیان معمار مدرنیستی در سطح جهانی بود. معماری او ریشه در کارها و اندیشه‌های سبک بین‌المللی کارهای ژوزف هوفمان، لوکوربوزیه و آدولف لوس[۱۰] داشت. با یقین می‌توان گفت که معماری مدرن او تفاوت بنیادی با معماری همکاران مدرنیست خود در ایران داشته است. او در مدت چهار سال اقامت خود در ایران، فعالانه به کار مشغول بود و حدود 20 ساختمان به همراه چندین پروژه‌ی اجرانشده از خود به یادگار گذاشت. او بیان خاصی در زمینه‌ی معماری، که هماهنگ با تحولات موجود و نشانگر شرایط خاص آن زمان بود، ارائه کرد.
گورکیان تعداد قابل ملاحظه‌ای ویلای مسکونی و ساختمان‌های عمومی و اداری در ایران طراحی و اجرا کرده که اهم آن‌ها به این شرح است: طرح کاخ وزارت دادگستری، با همکاری رولان مارسل دوبرول (شروع ساخت: 1316/ افتتاح: 18 آذر 1325)؛ طرح ساختمان وزارت امور خارجه (شروع ساخت: اسفند 1312/ اتمام: اردی‌بهشت 1318)؛ طرح ساختمان وزات صنایع (1315)؛ آمفی‌تئاتر مدرسه‌ی نظام (1312)؛ طرح باشگاه افسران که با نظارت وارطان هوانسیان به اتمام رسید (شروع ساخت: 1310/ اتمام: اسفند 1316) و همچنین ویلاهای آقایان پناهی (1313)، خسروانی (1315)، سیاسی (1314)، ملک اصلانی (1312)، فیروز (1316) و نظام مافی (1316).
منابع