گبر
گَبر
اصطلاحی که در دوران ساسانیان بر کشاورزان آزاد زردشتی ناحیۀ بین‌النهرین اطلاق می‌شد. این اصطلاح از همان آغاز در فارسی جدید به‌کار رفته و آن را با واژۀ مُغ، و اصطلاح تحقیرآمیز آتش‌پرست، مترادف دانسته‌اند. ریشۀ کلمۀ گبر هنوز به دقت تمام شناخته نشده است؛ اما به احتمال قوی، این اصطلاح را ساسانیان از کلمۀ گَبرا (به‌معنی مرد) در زبان آرامی برگرفته‌اند. گرچه پیش از اسلام واژۀ گبر با زردشتی مترادف شمرده می‌شد، با افول قدرت دین زردشت و محدودشدن حقوق زردشتیان، اصطلاح گبر نیز مفهومی تحقیرآمیز به‌خود گرفت و بعضاً، حتی در ایران، به‌معنای بی‌دین و کافر، اما نه ضرورتاً در مورد زردشتیان، به‌کار رفته است. محتمل است که زردشتیان بین‌النهرین بعد از گرویدن به اسلام برای تمایزگذاری بین خود و دیگر مسلمانان این عنوان را حفظ کرده باشند، که بعدها، معناً مفهوم موسع به‌خود گرفته و در عین حال بر زردشتیان داخل ایران نیز دلالت پیدا کرده باشد. برخی از محققان، ازجمله پورداود، ریشه‌هایی دیگر برای اصطلاح گبر پیشنهاد کرده‌اند. تحریف مُغ مرد و کافر به گبر، از این جمله است، لیکن قواعد زبان‌شناسی چنین تحریف و تصریفی را نفی می‌کند. بعضاً نیز آن را از ریشۀ واژۀ گَپ (به‌معنای بزرگ) دانسته‌اند، که هنوز در گویش‌های غرب ایران متداول است. اما از همه درست‌تر همان ریشۀ «گبرا»ی آرامی به‌نظر می‌رسد. گبر را به‌صورت‌های گَبرَک، گاوژ، گائور و گُوْر نیز ضبط کرده‌اند.