گرجستان
گُرجستان (Georgia)
موقعیت. کشور گرجستان در آسیای غربی و در ساحل شرقی دریای سیاه جا دارد. کشورهای روسیه از شمال، جمهوری آذربایجان از شرق و جنوب شرقی، ارمنستان و ترکیه از جنوب، و دریای سیاه از غرب، آن را در میان گرفته‌اند. مساحت آن ۶۹,۷۰۰ کیلومتر مربع است و شهر تفلیس پایتخت آن است.
سیمای طبیعی. گرجستان سرزمینی کوهستانی است و حدود ۸۵ درصد از آن را کوه‌های بلندی چون قفقاز فراگرفته است. رشته کوه‌های قفقاز بزرگ، که در شمال و در مرز روسیه قرار دارند، از قله‌های مرتفعی که بلندی بیشتر آن‌ها از ۴,۵۰۰ متر بالاتر است تشکیل شده و کوه شخارا[۱] با بلندی ۵,۲۰۱ متر و نیز آتشفشان خاموش کازبِک[۲]، که ارتفاع آن به ۵,۰۳۷ متر می‌رسد بلندترین قله و مرتفع‌ترین نقطۀ کشور گرجستان محسوب می‌شوند. کوه‌های قفقاز بزرگ و قفقاز کوچک که جنوب کشور قرار دارند و ارتفاعشان به حدود ۳هزار متر می‌رسد به‌وسیلۀ دو رشته‌کوهِ مَسخِت و لیخ[۳] با هم مرتبط می‌شوند و رودخانه‌های حوضۀ دریای خزر و دریای سیاه را از‌هم جدا می‌کنند. ارتفاع حوضۀ دریای سیاه رو‌به غرب کاهش می‌یابد و به جلگۀ پَست ساحلی کولخیدا[۴] و کرانه‌های دریای سیاه ختم می‌شود و حوضۀ دریای خزر رو‌به شرق به دره‌هایی چند و نیز استپ شیراک[۵] و میدان‌های نفتی گرجستان منتهی می‌شود. کوه‌های گرجستان سرچشمۀ رودهای بسیاری است که به دو حوضۀ دریای خزر و دریای سیاه تقسیم می‌شوند. رودخانه‌های کورا[۶]، آلازانی[۷]، آراگویی[۸]، و خرامی[۹] در حوضۀ دریای خزر جریان دارند و رودخانه‌های ریونی[۱۰]، اینگوری[۱۱]، و کودوری[۱۲] حوضۀ دریای سیاه را مشروب می‌کنند. گرجستان از سه جمهوری خودگردان داخلی و ۷۹ بخش شهری تشکیل می‌شود و جمهوری اَبخاز[۱۳] با مرکزیت بندرشهر سوخومی[۱۴]، جمهوری اوستیای جنوبی با مرکزیت اداری شهر تسخینوالی[۱۵]، و جمهوری آجاریا[۱۶] با مرکزیت اداری شهر باتومی (باطوم)؛ و نیز شهرهای کوتائیسی، روستاوی، گوری، خاشوری، و زوگدیدی از آن جمله به‌شمار می‌آیند. اقلیم گرجستان متنوع است. زمستان نواحی کوهستانی معمولاً سرد، پربرف، و یخ‌بندان است و تابستان‌هایش خنک و مطبوع است. سواحل دریای سیاه نیمه‌مدارگانی و مرطوب است و نواحی شرقی اقلیم خشک‌تری دارند. میانگین دمای شهر تفلیس در دی‌ماه سه درجۀ سانتی‌گراد و در تیرماه ۲۵ درجۀ سانتی‌گراد است و میانگین بارندگی سالانۀ آن به ۴۶۲ میلی‌متر می‌رسد. حدود ۳میلیون هکتار از مساحت گرجستان پوشیده از جنگل است. دامنۀ کوه‌های آن از درختان قان و نواحی کم‌ارتفاع، به‌خصوص نواحی ساحلی، از جنگل‌های انبوه مستور است و نواحی شرقی را علفزارهای وسیع پوشانده است و آهو، خرس، گرگ، بز کوهی، روباه، و گراز نیز حیات وحش آن را تشکیل می‌دهند.
اقتصاد. گرجستان سرزمینی کشاورزی است و وسعت اراضی زیر کشت آن به ۲۸۵هزار هکتار بالغ می‌شود و حدود ۳۰ درصد از نیروی کار کشور مذکور را به‌خود مشغول می‌دارد. چای، مرکبات، تنباکو، انگور، ذرت، سیب‌زمینی، محصولات جالیزی، میوه، گندم، و سیب ازجمله فرآورده‌های کشاورزی این کشورند و دامپروری آن عمدتاً بر پرورش گاو، گوسفند، خوک و ماکیان متمرکز است و میزان ماهی صید شده یا شیلات آن به ۱,۵۰۰ تن می‌رسد. گرجستان از نظر منابع زیرزمینی کشوری غنی است و منگنز، آهن، زغال، طلا، و سنگ مرمر ازجمله منابع مهم آن به‌شمار می‌روند. این کشور با تولید سالانۀ ۲۵۰میلیون تن منگنز جزو بزرگ‌ترین تولیدکنندگان منگنز در جهان است. ذخایر نفت آن ۳میلیون بشکه و گاز طبیعی آن ۳,۳میلیون متر مکعب است. رودخانه‌های پرشیب گرجستان منبع تولید نیروی برقابی است و مقدار الکتریسیتۀ تولیدشدۀ آن به ۷میلیارد کیلووات ساعت می‌رسد و چای، سرامیک، نوشابه‌های الکلی، منسوجات، فولاد، گوشت، مواد غذایی، کفش، و سیگار محصولات صنعتی آن را تشکیل می‌دهند.
حکومت و سیاست. نظام حاکم بر گرجستان جمهوری فدرال چندحزبی با یک نهاد قانون‌گذاری به نام مجلس شورای عالی است. این کشور از سه جمهوری خودگردان داخلی و ۷۹ بخش آزاد شهری تشکیل شده و نهاد قانون‌گذاری آن ۲۳۵ عضو دارد که مردم آنان را برای چهار سال انتخاب می‌کنند. رئیس‌جمهور این کشور با رأی مردم و برای حداکثر دو دورۀ پنج‌ساله برگزیده می‌شود.
مردم و تاریخ. جمعیت گرجستان حدود ۴,۴۳۶,۴۰۰ نفر است (۲۰۱۰) و تراکم نسبی آن به ۶۳.۶ نفر در کیلومتر مربع می‌رسد. رشد سالانۀ جمعیت این کشور ۰.۶- درصد است و گرجی‌ها ۷۰ درصد از جمعیت را تشکیل می‌دهند. ۸۳ درصدشان مسیحی‌اند و ۵۲.۵ درصد از آنان در شهرها به‌سر می‌برند و زبان رسمی آنان گرجی است. میانگین امید به زندگی در گرجستان ۷۳ سال است و حدود ۹۹ درصد از بزرگسالان آن باسوادند. گرجی‌ها از کهن‌ترین اقوام تاریخ‌اند. آنان در قرن ۶پ‌م دولتی تشکیل دادند و بعدها به تصرف یونانی‌ها درآمدند و در ۶۵پ‌م تحت سلطۀ امپراتوری روم قرار گرفتند. در قرن ۴م مردم آن به آیین مسیح گرویدند و حدود ۳۰۰ سال امپراتوری‌های روم و ایران بر سر تصاحب آن نزاع داشتند. گرجستان در ۶۵۴م به تصرف اعراب مسلمان درآمد و ادارۀ آن به خاندان باگراتید واگذار شد. گرجستان در ۱۱۲۲م از تصرف مسلمانان خارج شد و مغولان نیز دولت گرجیان را برانداختند و ایلخانان مغول را بر آن مسلط ساختند. عثمانی‌ها در ۱۵۷۸ سراسر قفقاز را تصرف کردند، ولی در رویارویی با شاه‌عباس اول صفوی تن به شکست دادند و خاندانی از صفویان بر حکومت آن مأمور شدند که از ۱۶۵۸ تا ۱۷۲۳ بر گرجستان فرمان راندند. با فروپاشی صفویه، عثمانی‌ها دوباره به گرجستان تاختند که این بار نیز در مقابله با نادرشاه افشار ناکام ماندند و عقب‌نشینی کردند. گرجستان در ۱۷۸۳ تحت فشار داغستانی‌ها به امپراتوری روسیه پناه برد و تا ۱۸۷۸ سراسر گرجستان به تصرف روسیه درآمد. با وقوع انقلاب اکتبر و روی کار آمدن بلشویک‌ها، دولت کمیساریای ماورای قفقاز تشکیل شد و در ۱۹۳۶ نام آن به جمهوری شوروی سوسیالیستی ماورای قفقاز تغییر یافت. با مطرح شدن سیاست درهای باز گورباچف، گرجستان در آوریل ۱۹۹۱، بعد از جمهوری‌های بالتیک و ارمنستان، از کشور شوروی جدا شد و اعلام استقلال کرد و گامساخوردیا به‌عنوان نخستین رئیس‌جمهور گرجستان برگزیده شد.