گروه 53 نفر
گروه 53 نفر
معروف‌ترین گروه ضد حکومتی و سیاسی در دورۀ رضاشاه پهلوی. به جمعی از زندانیان سیاسی چپ‌گرای دورۀ رضاشاه گفته می‌شود که معروف‌ترین آن‌ها تقی ارانی بود که گروه ارانی را تشکیل داد. این گروه از بهمن ۱۳۱۲ش مجله‌ای به نام دنیا منتشر می‌کرد که از نخستین نشریات تئوریک مارکسیستی در ایران بود. رفته‌رفته کمونیست‌هایی چون عبدالصمد کامبخش و هم‌فکران او به گروه ارانی پیوستند. در ۱۳۱۶ش اعضای این گروه دستگیر و با استناد به قانون منع فعالیت‌های اشتراکی، در ۱۳۱۷ش محاکمه و به زندان محکوم شدند. از آن‌جا که محاکمه‌شوندگان ۵۳ تن بودند، گروه ارانی از آن پس بیشتر به نام ۵۳ نفر مشهور شد. از این میان ارانی در زندان رضاشاه درگذشت و بقیه در شهریور ۱۳۲۰ش با خروج رضاشاه از کشور از زندان آزاد شدند. بیشتر اینان همراه بعضی دیگر از فعالان سیاسی کمونیست و غیرکمونیست در مهر همان سال حزب توده ایران را به‌وجود آوردند. از شاخص‌ترین افراد گروه ۵۳ نفر علاوه‌بر ارانی و کامبخش می‌توان به این افراد اشاره کرد: محمد بهرامی، رضا رادمنش، ایرج اسکندری، مرتضی یزدی، احسان طبری، خلیل ملکی، بزرگ علوی و انور خامه‌ای. کتاب‌های پنجاه و سه نفر نوشتۀ بزرگ علوی و پنجاه نفر و سه نفر نوشتۀ انور خامه‌ای دربارۀ این گروه است.