گوشه
گوشه
نام قسمت‌های کوچک‌تر ردیف در موسیقی ایران. پس از آن‌که اجرای موسیقی ایرانی از حالت مقامی به حالت دستگاهی و ردیفی درآمد، اصطلاح «گوشه» جانشین «مقام» شد. گوشه‌های موسیقی ایرانی به‌طورکلی به سه دسته تقسیم می‌شوند: گوشه‌هایی که خود یک مقام خاص‌اند و اغلب گوشه‌های جزیی دیگری نیز دارند. در این گوشه‌ها ترتیب قرارگرفتن فواصل درجه‌های آن‌ها اهمیت دارد؛ مهم‌ترین بخش ردیف را این گوشه‌ها تشکیل می‌دهند و با آن‌‌هاست که می‌توان آهنگ‌هایی ساخت و طرح اولیّه آن را گسترش داد؛ از آن جمله است گوشه‌های دِلکَش، بیداد، زابل، حِجازْ، عراق، راک، شکسته، مخالف، عشاق، و انواع درآمد همه دستگاه‌ها و آوازها؛ گوشه‌هایی که خود روند ملودیک خاص دارند و به عبارت دیگر طرح معیّنی از یک آهنگ‌اند؛ مانند بختیاری، گرایلی، غم‌انگیز، نغمۀ مغلوب، دشتستانی، گبَری، گیلکی، لیلی و مجنون، خسرو و شیرین، دیلَمان، و رامکلی. این گوشه‌ها همیشه به یک طرز اجرا می‌شوند و تفاوت اجراهای مختلف آن‌ها، یا ناشی از شعرهای مختلف است، یا به‌علت تَبَحُّرِ نوازنده یا خواننده در استفاده از تریینات ملودی؛ و گوشه‌هایی که طرح و خط سیر ملودیک مشخص و معیّن دارند و در هریک از آوازها و دستگاه‌ها به طرزی خاص اجرا می‌شوند و در هر دستگاه یا آواز حالت و رَنگ آن را به‌خود می‌گیرند؛ مانند جامه‌دران، بَسته‌نگار، زنگوله، و پیش‌زنگوله، کرشمه، مهدی ضَرّابی، محمد صادقخانی، پرپَرَستوک، ساربانگ، حاجی حَسَنی.ردیف آوازی محمود کریمی دارای ۱۴۵ گوشه، ردیف میرزا عبدالله دارای ۲۴۹ گوشه، و ردیف موسی معروفی دارای ۴۶۸ گوشه است. البته با احتساب مواردی همچون ضربی‌ها، و برخی گوشه که در ردیف‌ها تکراری است مانند گوشۀ عراق که در ماهور و در نوا و در افشاری و نیز در راست‌پنج‌گاه، مشابه هم آمده است و فقط مایۀ آن‌ها متفاوت است؛ یا تنوع درآمدهای هر دستگاه و آواز که با عبارت درآمد اول و درآمد دوم و ... آمده است.