گیلی، ادبیات
گِیْلی، ادبیات (Gaelic, Literature)
ادبیات شفاهی و مکتوب ایرلند و اسکاتلند به زبان گیلی. تا پیش از شکوفایی گیلی اسکاتلندی به زبانی متمایز در قرن ۱۵، می‌توان هر دو کشور را دارای ادبیاتی واحد پنداشت. در روایات، آغاز سرودن شعر ایرلندی را اوایل قرن ۱م ذکر می‌کنند، اما تا پیش از عصر قدیس پاتریک[۱] (۳۸۵ـ۴۶۱م)، معروف به رسول ایرلند، ادبیات به معنی متداول آن در ایرلند پدید نیامد. کهن‌ترین افسانه‌های عاشقانه و پهلوانی گیلی به نظم و نثر در شماری از نسخه‌های خطی قرن ۱۲م به یادگار مانده که خود برگرفته از روایات شفاهی کهن‌ترند. از مهم‌ترین این آثار کتاب دان کاو[۲] (ح ۱۱۰۰م)، و کتاب لنستر[۳] (ح ۱۱۵۰م) است. افسانه‌های گیلی (ایرلندی) را به دو شعبه تقسیم کرده‌اند. یکی، آلستر، یا حلقۀ سرخ[۴]، مشتمل بر ۱۰۰ قصه، و برگرفته از زندگی شاه آلستر و جنگجویانش به‌ویژه کوکولین[۵]، که بزرگترین قهرمان افسانه‌ای ایرلند است. تِین بوکولی (هجوم به کولی)[۶]، بزرگترین اثر حماسی ایرلند کهن، ازجمله افسانه‌های شعبۀ سرخ است. از افسانه‌های دیگر این حلقه تبعید کودکان اوسناک[۷]، قصۀ دردناک دیردر[۸]، هلن افسانه‌ای ایرلند، را بازگو می‌کند. دیگری، حلقۀ فینی (یا آشِنی)[۹]، که با لعاب مسیحیت آمیخته است. شخصیت اصلی بسیاری از افسانه‌های این حلقه فین مک‌کول[۱۰]، پهلوان افسانه‌ای و شاعر قرن ۲ یا ۳م است. پسرش اوسیان[۱۱] نیز به شاعری و جنگاوری شهرت دارد. بیشتر افسانه‌ها در قالب بالاد سروده شده‌اند.
ادبیات گیلی ایرلندی، قرون ۱۷ تا ۲۰. در عصر الیزابت اول، انگلیسی جای گیلی را در ایرلند گرفت. با وجود این، آثار منثور زیادی دربارۀ گذشتۀ ایرلندی‌ها نوشته شد. در همین حال، مخالفت با حکومت انگلیسی‌ها در شعر گیلی آغاز شد. برخی از مشهورترین نویسندگان ملی‌گرای ایرلند در قرون ۱۷ و ۱۸ عبارت‌اند از ایگَن اورایلی[۱۲] و بریان مریمن[۱۳]. در قرن ۱۹ با انتشار آثار داگلاس هاید[۱۴] و تشکیل اتحادیۀ گیلی[۱۵]، زبان گیلی رونق گرفت و کوشش‌هایی به‌منظور حفظ و گسترش آن آغاز شد. در اواخر این قرن و نیمۀ اول قرن ۲۰، مجموعه‌هایی از قصه‌های عامیانه، آثار داستانی، نمایش‌نامه‌ها و اشعاری به زبان گیلی منتشر شد.
ادبیات گیلی اسکاتلندی، قرون ۱۶ تا ۲۰. نخستین آثار ادبی گیلی اسکاتلندی در کتاب دین آو لیزمور[۱۶]، که سِر جیمز مک‌گرگور[۱۷] در فاصلۀ ۱۵۱۲ تا ۱۵۲۶ تألیف کرده، به یادگار مانده است. در قرن ۱۷ شعر شکوفا شد. از مجموعه‌های اشعار این دوره کتاب سیاه کلَنرانالد[۱۸] و کتاب سرخ کلَنرانالد[۱۹] است. ازجملۀ مشهورترین شاعران قرن نیز ماری مک‌لئود[۲۰] و رودریک موریسون[۲۱] بودند. آشنایی با ادبیات کشورهای دیگر شور و نیروی تازه‌ای به ادبیات بخشید. بزرگترین شاعر قرن (اسکاتلندی) اَلگزاندر مکدونالد[۲۲] بود که اثرش به نام حیات دوبارۀ زبان اسکاتلندی کهن[۲۳] (۱۷۵۱)، نخستین کتاب شعر غیرمذهبی چاپ شده در اسکاتلند محسوب می‌شود. بزرگترین سرایندۀ شعر مذهبی نیز داگلاس بیوکنن[۲۴] بود که مهم‌ترین اثرش روز داوری[۲۵] است. در اواخر قرن ۱۹ نخستین داستان‌های کوتاه در نشریات چاپ شد. از داستان‌نویسان مشهور قرن ۲۰، لِین کریکتن اسمیت[۲۶] بود. دریک تامسون[۲۷] و سورلی مکلین[۲۸] نیز از شاعران مشهور این عصرند. بدین‌ترتیب، ادبیات گیلی، به‌ویژه با انتشار جُنگ‌هایی از متون کهن، همواره مورد توجه بوده است.
- ↑ Saint Patrick
- ↑ The Book of the Dun Cow
- ↑ The Book of Leinster
- ↑ The Ulster, or Red Branch
- ↑ Cuchulain
- ↑ (Tain Bo Cuailnge (The Cattle Raid of Cooley
- ↑ The Exile of the Children of Usnach
- ↑ Deirdre
- ↑ Fenian (or Ossianic) Cycle
- ↑ Finn MacCool
- ↑ Ossian
- ↑ Egan O’Rahilly
- ↑ Brian Merriman
- ↑ Douglas Hyde
- ↑ Gaelic League
- ↑ The Book of the Dean of Lismore
- ↑ Sir James Mac Gregor
- ↑ The Black Book of Clanranald
- ↑ The Red Book of Clanranald
- ↑ Mary Macleod
- ↑ Roderic Morison
- ↑ Alexander Macdonald
- ↑ Resurrection of the Ancient Scotish Tongue
- ↑ Douglas Buchanan
- ↑ Day of Judgment
- ↑ Lain Crichton Smith
- ↑ Derick Thomson
- ↑ Sorley Maclean