یحیی بن زید (ح ۹۷ـ ۱۲۵ق)
یَحیَی بْنِ زِیْد (ح ۹۷ـ ۱۲۵ق)
فرزند زید بن علی و از جانب مادر نوادۀ محمد حنفیه، رهبر قیام علیه امویان در خراسان. بعد از کشته‌شدن زید در ۱۲۲ق، برای رهایی از تعقیب عمّال خلیفه، به خراسان گریخت و مدتی در سرخس اقامت کرد و سپس به بلخ رفت و نزد حریش بن عبدالرحمن شیبانی پناه گرفت. با ارسال اشعاری به مدینه از بنی‌هاشم خواست تا به انتقام خون پدرش قیام کنند. در ۱۲۵ق مخفیگاه وی آشکار و نصر بن سیّار حکمران خراسان مأمور دستگیری وی شد. اما خلیفۀ اموی، ولید بن یزید حکم آزادی وی را صادر کرد. نصر او را با تدارکاتی کافی به شام اعزام داشت؛ اما یحیی پس از رسیدن به بیهق (سبزوار)، قیام خود را آغاز کرد و با غلبه بر حکمران اموی نیشابور، راه خود را به شرق باز کرد و به جوزجان رفت. لشکر نصر به فرماندهی سلم بن احوز مازنی به مقابله با او شتافت و یحیی پس از مقاومتی سخت، به‌قتل رسید. جنازه‌اش تا پنج سال بر دروازۀ جوزجان آویزان بود تا این‌که ابومسلم خراسانی آن را فرود آورد.