یقین (فلسفه)
یقین (فلسفه)
حالتی نفسانی که دارندۀ آن نسبت به امری هیچ‌گونه شک و تردیدی ندارد. ادراکات انسان بر سه گونۀ کلی است، یقین نیز بر سه گونه است: ۱. یقین حسی که درنتیجه عدم تردید در تصور یا تصدیق امور محسوس حاصل می‌شود و به آن «یقین واقعی یا حسی» گویند، مانند یقین به وجود آتش یا گرمای آتش؛ ۲. یقین ادراکی که درنتیجۀ تأمل قوۀ عاقله در ادراکات حسی حاصل می‌شود، مانند علم به اصول اولیۀ تفکر (اصل این‌همانی و امتناع اجتماع نقیضین) و به تعبیر دیگر بدیهیات اولیه و ثانویه. از عدم تردید در این ادراکات به «یقین علمی» تعبیر می‌شود؛ ۳. یقین اعتباری و اخلاقی که درنتیجۀ ادراکات ذهنی، تعالیم محیطی، حالات شخصی و غیره برای شخص فراهم می‌آید. از عدم تردید در این ادراکات به «یقین اخلاقی» تعبیر می‌شود. در تقسیمی دیگر، چون مفاد ادراکات یا به خارج برمی‌گردد یا به ذهن؛ یقین نیز به «ذهنی» و «عینی» تقسیم می‌شود. گاه در پاره‌ای از تعابیر یقین را «جزم مؤکّد» دانسته‌اند، زیرا جزم علم به طرف اثباتی قضیه است حال آن که یقین قابل اعتبار در هر دو طرف قضیه می‌باشد، افزون بر این که جزم ثمرۀ شناخت حسی است و یقین ثمرۀ مطلق شناخت.