بجستان، شهرستان
| بجستان، شهرستان | |
|---|---|
| استان | خراسان رضوی |
| بخش | بخشِ مرکزی و بخش یونسی |
| جمعیت | 31,207نفر (1395ش) |
| موقعیت | نواحی جنوب غربی استان خراسان رضوی |
| نوع اقلیم | معتدل و خشک در نواحی کوهستانی، و گرم و خشک در نواحی پست |
| ارتفاع از سطح دریا | ۱,۲۵۰متر (مرکز شهرستان) |
| برخی بناها | قلعه دختر؛ مسجد تاریخی روستای مزار؛ مسجد جامع بجستان؛ آرامگاه آصف بن برخیا |
| نام لاتین | Bajestan |
| شهر ها و آبادی ها | دو شهر بجستان و یونسی |
بجستان، شهرستان (County) Bajestan
واقع در نواحی جنوب غربی استان خراسان رضوی، به مرکزیت شهر بجستان. مشتمل است بر دو بخشِ مرکزی به مرکزیت شهر بجستان (شامل دهستان بجستان و دهستان جزین) و بخش یونسی به مرکزیت شهر یونسی (شامل دو دهستان یونسی و سردق). براساس سرشماری سراسری سال 1395ش جمعیت این شهرستان 31,207نفر است؛ برپایۀ اطلاعات مرکز آمار ایران، از این رقم حدود 51درصد روستانشین و حدود 49درصد شهرنشینند. شهرستان بجستان از شمال به شهرستان‌های بردسکن و خلیل‌آباد، از شرق به شهرستان گناباد، از جنوب به شهرستان فردوس در خراسان جنوبی، و از غرب به شهرستان بشرویه در خراسان جنوبی محدود شده است.
بجستان از دیرزمان بخش و قریه‌ای در منطقۀ تاریخی قهستان بوده و نام آن را شکل تصریف‌شدۀ بغستان یا باجستان دانسته‌اند. نشانی از این نام تا پیش از کتبِ تاریخی و جغرافیایی دورۀ اسماعیلیه و ایلخانی نیست و پس از آن نیز عمدتاً نام آن را به عنوان روستا یا دهستانِ مناطق و ولایاتِ قهستان، نیشابور، هرات و گناباد آورده‌اند. در تقسیمات کشوری اواخر دورۀ رضاشاه بجستان به عنوان بخشی از شهرستان گناباد با مرکزیت شهر بجستان تأسیس شده و این بخش تا زمان مصوبۀ جلسۀ هیأت دولت در تاریخ 29 دی 1386 (تصویب‌نامۀ انتزاع آن از شهرستان گناباد و ایجاد شهرستان تازه) بخشی از شهرستان مذکور بوده است.
بجستان با ارتفاع ۱,۲۵۰متر در مرکز شهرستان، از لحاظ عارضه‌نگاری مشتمل است بر دو بخش: 1.بخش کوهستانی که شامل دو رشته‌کوهِ موازی در مناطق جنوب شرقی با جهت شمال غربی - جنوب شرقی می‌شود. «منطقهٔ حفاظت‌شدهٔ هلالی» با دره‌های سرسبز و عمیق و چشمه‌سارهای متعدد و پوشش گیاهی غنی و گونه‌های جانوری که همه تحت نظارت سازمان حفاظت محیط زیست ایرانند در این بخش شهرستان قرار دارد. بلندترين کوه این منطقه، گركوه، 2254متر ارتفاع دارد. آب و هوای این منطقه معتدل و خشک است. 2.باقی مناطق که سرتاسر دشت و بیابان با ارتفاعات کم‌خیز و تپه‌ماهوری مختصر است. عمدۀ آبادی‌های شهرستان در دشت‌های آن بنا شده‌اند. آب و هوای این منطقه گرم و خشک و زمین‌ها عمدتاً شوره‌زار و فاقد نزولات آسمانی است. آب کشاورزی شهرستان از طریق قنوات، چشمه‌ها و چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق تأمین می‌شود و مهم‌ترین محصولات زراعی آن زعفران و پس از آن انار، زیره و پسته است. اکثریت مردم این شهرستان فارس‌زبان و شیعۀ دوازده‌امامی‌اند. علاوه بر کشاورزی و دامداری که شغل بیشتر مردم بجستان است، در آبادی‌های آن تولید برخی مصنوعات دستی چون قالی، گیوه، نمد، گلیم و سبدهای حصیری نیز رونق زیادی دارد.
برخی از آثار تاریخی شهرستان: قلعه دختر، مربوط به دوره‌های پیش از اسلام (روستای مزار)؛ مسجد تاریخی روستای مزار؛ مسجد جامع بجستان، مربوط به دورۀ ایلخانی؛ آرامگاه آصف بن برخیا که در دورۀ پهلوی اول بازسازی شده است، بیرون روستای مزار؛ و آب‌انبارها، پل‌ها و کاروانسراهای متعدد از دوره‌های مختلف تاریخی.