فاروج، شهرستان
| فاروج، شهرستان | |
|---|---|
| استان | خراسان شمالی |
| بخش | مرکزی و خبوشان |
| جمعیت | 49,271نفر (1395ش) |
| موقعیت | واقع در مناطق شمال شرقی ایران و شرقی‌ترین شهرستان خراسان شمالی |
| نوع اقلیم | در نواحی کوهستانی دارای آب‌وهوای سرد و در دشت‌ها دارای آب‌وهوای معتدل |
| ارتفاع از سطح دریا | حدود ۱,۶۷۵متر (در مرکز شهرستان) |
| تولیدات و صنایع مهم | سیب، گیلاس، گلابی، زردآلو، آلبالو، گردو، بادام، چغندرقند و زعفران |
| برخی بناهای مهم | تپه یام، قلعه علی‌آباد، بقعه بابا و بی‌بی |
| نام لاتین | Faruj |
| شهر ها و آبادی های مهم | فاروج، تیتکانلو |
فاروج، شهرستان (County) Faruj
واقع در مناطق شمال شرقی ایران و شرقی‌ترین شهرستان خراسان شمالی، با مرکزیت اداری شهر فاروج. دربارۀ وجه تسمیۀ فاروج آنچنان که در میان مردم بومی این منطقه رایج است، پیشینۀ مرکز این منطقه را به دورۀ هارون‌الرشید و یکی از سرداران او به نام فرج‌الله می‌رسانند. به دستور خلیفۀ عباسی این شخص مأمور می‌شود با بریدن درختان بیشه‌زار این منطقه آبادی‌ای که بعدتر به غاباتِ[۱] فرج و بعدتر به فرج‌آباد و نهایتاً به فاروج موسوم شده را بنا کند. با وجود این نظر متداول، با در نظر گرفتن چند تپه و محوطۀ باستانی و تاریخی، تاریخ سکونت بشر و حتی روستانشینی در این منطقه به دوره‌های پیش از تاریخ می‌رسد. روستانشینی در منطقۀ فاروج طی دوره‌های هخامنشی، اشکانی (که خراسان شمالی کنونی مقر اصلی و اولیۀ آنها بوده)، ساسانی و دوره‌های اسلامی به تدریج گسترش و رونق یافته است. در اولین تقسیمات کشوری دورۀ معاصر (1316ش)، فاروج ده و دهستانی در بخش حومۀ شهرستان قوچان، در استان نهم (خراسان) بوده است. در سال 1330ش، روستای مرکز این دهستان به شهر ارتقاء یافت. در اواخر سال 1368ش، بخش فاروج در شهرستان قوچان تشکیل شد. و نهایتاً در سال 1383ش، زمان تقسیم خراسان به سه استان، براساس مصوبۀ هیأت دولت در جلسۀ مورخ 27 اردیبهشت همان سال، ضمن تغییرات و اصلاحاتی در شهرستان قوچان و بخش فاروج، این بخش از قوچان جدا شده و به شهرستان ارتقاء یافت. این شهرستان در همین سال در محدودۀ جغرافیای سیاسی استان خراسان شمالی قرار گرفت.
شهرستان فاروج متشکل است از 2 بخش، 5 دهستان (با بیش از 80 روستای مسکونی) و 2 شهر: بخش مرکزی (مشتمل بر دهستان‌های شاه‌جهان و فاروج و سنگر، به مرکزیت شهر فاروج)، و بخش خبوشان[۲] (مشتمل بر دهستان‌های تیتکانلو[۳] و حصار، به مرکزیت شهر تیتکانلو). آبادی تیتکانلو در سال 1388ش به شهر ارتقاء یافته است. در سرشماری سراسری سال 1395ش، جمعیت شهرستان فاروج 49,271نفر بوده، که از این مقدار حدود 32درصد ساکن دو شهر فاروج و تیتکانلو و نزدیک به 68درصد روستانشینان بوده‌اند. شهرستان فاروج در غرب با شهرستان شیروان، در غرب جنوبی با شهرستان اسفراین، در جنوب غربی با شهرستان بام و صفی‌آباد، در جنوب با شهرستان خوشاب، در شرق جنوبی با شهرستان نیشابور، در شرق با شهرستان قوچان، و در شمال با کشور ترکمنستان محدود شده است. این شهرستان با ترکمنستان 7کیلومتر مرز مشترک دارد.
شهرستان فاروج با حدود 1,620کیلومترمربع مساحت و ارتفاع ۱,۶۷۵متر (در مرکز آن)، در منطقه‌ای جلگه‌ای در اطراف درۀ رود اترک، بین کوهستان‌های کپه‌داغ در شمال و آلاداغ در جنوب واقع شده است. کوه شاه‌جهان با ارتفاع ۳,۰۵۱متر (به عنوان بلندترین قلۀ خراسان شمالی) در جنوب شهرستان فاروج و کوه کیسمار با ارتفاع حدود 2,870متر در شمال غربی فاروج، بلندترین قله‌های این دو رشته‌کوهند. آب‌وهوای این شهرستان در تابستان‌ها معتدل و در زمستان‌ها بسیار سرد و از لحاظ بارندگی جزو مناطق نیمه‌خشک است. به دلیل وجود منابع آب کافی، از جمله رودخانۀ اترک، کشاورزی در منطقه رونق دارد و شهرستان فاروج به یکی از مراکز مهم تولید گندم و جو و انگور تبدیل شده است. جز آب رودخانۀ اترک، قنات و چاه‌های پرشمار منابع آبی شهرستان را تشکیل می‌دهند. مردم این شهرستان ترکیبی از اکثریت شیعۀ دوازده‌امامی و اقلیت اهل تسنن هستند و جز فارسی، زبان‌های کردی کرمانجی و ترکی خراسانی در میان آنها رایج است. علاوه بر کشاورزی و دامداری، فروش انواع خشکبار و آجیل در این شهرستان رونق زیادی دارد. صرف نظر از گندم و جو و انگور، دیگر محصولات زراعی و باغی شهرستان عبارتند از: سیب، گیلاس، گلابی، زردآلو، آلبالو، گردو، بادام، چغندرقند و زعفران.
برخی از آثار تاریخی فاروج که در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده‌اند: تپۀ یام در روستای یام، مربوط به پیش از تاریخ تا دوره اسلامی؛ محوطۀ ویرانشهر در ۲کیلومتری غرب تیتکانلو، بقایای یک قلعۀ ساسانی؛ قلعۀ علی‌آباد در روستای یام، مربوط به دورۀ صفویه؛ و بقعۀ بابا و بی‌بی در روستای خسرویه، از آثار دورۀ تیموریان.