خوشاب، شهرستان
| خوشاب، شهرستان | |
|---|---|
| استان | خراسان رضوی |
| بخش | بخش‌‌های مرکزی، مشکان، و نوده انقلاب |
| جمعیت | 37,181نفر (1395ش) |
| موقعیت | نواحی شمال غربی استان خراسان رضوی |
| نوع اقلیم | در مناطق کوهستانی: معتدل و نیمه‌خشک؛ در دشت‌ها: گرم و خشک |
| ارتفاع از سطح دریا | ۱,۲۰۵متر (مرکز شهرستان) |
| برخی بناها | آتشکدۀ میر مظفر؛ مجموعۀ بابالنگر؛ مقبرۀ گل گنبد؛ دستکند زیرزمینی سلطان‌آباد؛ تپه قصر مشکان |
| نام لاتین | Khoshab |
| شهر ها و آبادی ها | شهرهای سلطان‌آباد و مشکان |
خوشاب، شهرستان (County) Khoshab
واقع در نواحی شمال غربی استان خراسان رضوی، به مرکزیت شهر سلطان‌آباد. در نیمۀ دوم سال 1389ش با انتزاع بخش خوشاب شهرستان سبزوار و الحاق روستاهایی از شهرستان دشت جلگه (شهرستان فیروزه کنونی) به آن، براساس مصوبۀ دولت در جلسۀ 28 اردیبهشت 1389ش، ایجاد شده است. این منطقه، در گذشته بخشی از ناحیۀ تاریخی بیهق بوده است. در تاریخ معاصر و در تقسیمات جدید کشوریِ دورۀ رضاشاه در زمرۀ دهستان‌های شهرستان سبزوار درآمد. پس از آن تا سال 1368ش از دهستان‌های بخش مرکزی سبزوار بود. در این سال خوشاب به بخش ارتقاء یافت و نهایتاً چنانکه در ابتدا ذکر شد، در نیمۀ دوم سال 1389ش با الحاق روستاهایی از شهرستان دشت جلگه، به شهرستان ارتقاء یافت. شهرستان خوشاب در حال حاضر متشکل است از 3 بخش، 6 دهستان (با حدود 70 روستا) و 3 شهر: بخش مرکزی (مشتمل بر دهستان‌های رباط جز[۱] و سلطان‌آباد، به مرکزیت شهر سلطان‌آباد)، بخش مشکان[۲] (مشتمل بر دهستان‌های مشکان و یام، به مرکزیت شهر مشکان) و بخش نوده انقلاب[۳] (مشتمل بر دهستان‌های نوده انقلاب و طبس، به مرکزیت شهر نوده انقلاب). روستاهای مشکان و نوده انقلاب به ترتیب در سال‌های 1397 و 1399ش به شهر تبدیل شده‌اند. براساس سرشماری سراسری سال 1395ش جمعیت شهرستان خوشاب 37,181نفر است؛ طبق اطلاعات مرکز آمار ایران و براساس سرشماری سال 1395ش، حدود 16درصد این مقدار شهرنشین و حدود 84درصد روستانشینند. شهرستان خوشاب در جنوب با شهرستان سبزوار، در غرب با شهرستان جوین، در شمال با استان خراسان شمالی (شهرستان‌های اسفراین و فاروج)، و در شرق با شهرستان‌های فیروزه و نیشابور محدود شده است.
شهرستان خوشاب با ارتفاع ۱,۲۰۵متر (در مرکز شهرستان) و حدود 1,886کیلومترمربع مساحت، در مناطق کوهستانی دارای آب و هوای معتدل و نیمه‌خشک و در دشت‌ها گرم و خشک است. در جنوب شهرستان ارتفاعات طبس قرار دارد که شامل کوه‌های سلیمانیه، کوه سیاه‌آب، کوه سیاه، کوه سفید، کوه زول و کوه سوراخدار می‌شود. در جنوب شرقی شهرستان کوه گوین[۴] و ارتفاعات امامزاده حیدر و در شمال منطقه، کوه ینگ، ارتفاعات مشکان و مارکوه در دره یام قرار دارد. قلۀ قوچ‌خوار با ۲,۰۸۴متر ارتفاع از سطح دریا مرتفع‌ترین نقطه و ایستگاه راه‌آهن سبزوار در نزدیکی شهر سلطان‌آباد با ۱,۱۳۵متر ارتفاع از سطح دریا پست‌ترین نقطۀ شهرستان است. راه‌آهن سراسری و جادۀ ترانزیتی آسیای میانه از مرکز شهرستان خوشاب می‌گذرد. اقتصاد شهرستان خوشاب بر پایۀ کشاورزی و دامداری و پس از آن صنایع چوب (مبل‌سازی)، غذایی، بسته‌بندی، ترکیبی و صنایع دستی خرد (چون بافت قالی، گلیم و جوراب) است. عمده‌ترین محصولات کشاورزی و باغی این شهرستان گندم، جو، چغندرقند، انگور، انار، زردآلو، پسته و سیب است. مردم منطقۀ بیهق از نخستین سده‌های اسلامی پیرو مذهب شیعۀ دوازده‌امامی بوده‌اند و اهالی شهرستان خوشاب هم‌اکنون نیز بر این مذهبند. اکثریت مردم شهرستان به زبان ترکی خراسانی و پس از آن به زبان فارسی (گویش سبزواری) و کردی کرمانجی سخن می‌گویند؛ اقلیتی کمی هم از ساکنان شهر مشکان به زبان بلوچی تکلم می‌کنند.
برخی از آثار تاریخی شهرستان: آتشکدۀ میر مظفر در روستای بابا لنگر (از دوران پیش از اسلام)؛ مجموعۀ بابالنگر شامل آرامگاه باباتوکل، آب‌انبار، آرامگاه میرمطهر، چشمۀ آب شفا و سردابه‌های بابالنگر (مربوط به دورۀ سلجوقیان تا دورۀ قاجار)؛ مقبرۀ گل گنبد در روستایی به همین نام در بخش مشکان (از سدهٔ ۷ق)؛ دستکند زیرزمینی سلطان‌آباد (از سدهٔ ۷ق)؛ و تپه قصر مشکان در روستای مشکان (مربوط به سدهٔ ۷ تا ۹ق).