میان جلگه، شهرستان
| میان جلگه، شهرستان | |
|---|---|
| استان | خراسان رضوی |
| بخش | مرکزی و بلهرات |
| جمعیت | 39,288نفر (1395ش) |
| موقعیت | واقع در مناطق شرق شمالی ایران و نواحی مرکزی خراسان رضوی |
| نوع اقلیم | در غرب آب‌وهوای گرم بیابانی و در شرق آب‌وهوای معتدل مایل به گرم دارد و از لحاظ بارندگی جزو مناطق خشک |
| ارتفاع از سطح دریا | حدود 1,126متر (در مرکز شهرستان) |
| نام لاتین | Miyan Jolgeh |
| شهر ها و آبادی ها | عشق‌آباد |
میان‌جلگه، شهرستان (County) Miyan Jolgeh
واقع در مناطق شرق شمالی ایران و نواحی مرکزی خراسان رضوی، با مرکزیت اداری شهر عشق‌آباد. این ناحیه در دوره‌های پیش از تاریخ محل تجمعات جوامع روستایی و در دوره‌های تاریخی از نخستین سکونتگاه‌های اقوام آریایی در ایران بوده است. از دورۀ شاهنشاهی‌های پیش از اسلامِ ایران، این منطقه بخشی از ولایت نیشابور و یکی از بلوکات معتبر آن بوده است. آبادی‌های میان‌جلگه، به دلیل قرار داشتن در خراسان بزرگ، از زمان حملۀ ترکان غزنوی تا دورۀ زندیه چون دیگر نواحی منطقه مدام در معرض یورش ترک‌ها، مغول‌ها، ازبک‌ها و افغان‌ها بوده و بارها خسارت دیده یا نابود شده و از نو ساخته شده‌اند. در اواسط دورۀ قاجار، میان‌جلگه یکی از 12 بلوک نیشابور ذکر شده؛ در اوائل دهۀ 1330ش، از «تخت جلگه (یا فدیشه[۱]) و سرولایت» به عنوان یکی از چهار بخش شهرستان نیشابور یاد شده و دهستان عشق‌آباد از توابع آن بوده است؛ در سال 1375ش بخش میان‌جلگه با انتزاع از بخش تخت جلگه، به عنوان پنجمین بخش به تقسیمات سیاسی شهرستان نیشابور اضافه گردید؛ و در میانۀ دهۀ 1380ش، مرکز این بخش (شهر عشق‌آباد) به شهر ارتقاء یافت؛ نهایتاً در اواخر سال 1401ش، بنابر مصوبۀ هیأت وزیران در جلسۀ مورخ 12 بهمن همان سال، ضمن تغییرات و اصلاحاتی در بخش میان‌جلگه و انتزاع آن از شهرستان نیشابور، این بخش به شهرستان تبدیل شد.
شهرستان میان‌جلگه متشکل است از دو بخش، چهار دهستان (با حدود 75 روستای مسکونی) و یک شهر: بخش مرکزی (مشتمل بر دهستانهای عشق‌آباد و غزالی، به مرکزیت شهر عشق‌آباد)، و بخش بلهرات[۲] (مشتمل بر دهستانهای سالاری و بلهرات، به مرکزیت روستای گلبوی سفلی[۳]). با در نظر گرفتن جمعیت بخش میان‌جلگه در سرشماری سراسری سال 1395ش، جمعیت این شهرستان 39,288نفر بوده است، که از این مقدار حدود 5درصد ساکن شهر میان‌جلگه و باقی روستانشینند. شهرستان میان‌جلگه در شمال با شهرستان‌های فیروزه و نیشابور، در شمال شرقی با شهرستان زبرخان، در شرق با شهرستان تربت حیدریه، در جنوب با شهرستان کوه‌سرخ، در غرب با شهرستان ششتمد، و در شمال غربی با شهرستان سبزوار محدود شده است.
این شهرستان با حدود 2,900کیلومترمربع و ارتفاع 1,126متر (در مرکز آن) بخشی از دشت نیشابور است که به دلیل همجواری با کویر خشک سبزوار و ششتمد، در غرب آب‌وهوای گرم بیابانی و در شرق آب‌وهوای معتدل مایل به گرم دارد و از لحاظ بارندگی جزو مناطق خشک است. نواحی جنوبی شهرستان را ارتفاعات کوه‌سرخ از شهرستانی به همین نام جدا کرده. علاوه بر این ارتفاعات جنوبی، در بخش‌های شمالی شهرستان نیز ارتفاعات منفردی وجود دارد که بلندای مهم‌ترین قلل آن کمتر از 2,000متر است. علاوه بر رودهای دائمی و فصلی کال‌شور، کوه‌سرخ، شوررود و بزق و حدود 10 چشمه، منابع آبی شهرستان را آب‌های زیرزمینی (بیش از 50 رشته قنات و بیشتر از 300 حلق چاه عمیق و نیمه‌عمیق) تشکیل داده است. ساکنین شهرستان شیعۀ دوازده‌امامی و اغلب فارس‌زبانند، اما جمعیت تعداد اندکی از روستاهای جنوبی آن را اقوام بلوچ که جزو ایلاتِ دامدار بوده‌اند، تشکیل می‌دهد. شغل بیشتر مردم میان‌جلگه دامداری و کشاورزی و مهم‌ترین محصولات آنها گندم، جو، پنبه، پسته و تخمۀ آفتابگردان است.