سرچهان، شهرستان
| سرچهان، شهرستان | |
|---|---|
| استان | فارس |
| بخش | مرکزی، توجردی، و باغ صفا |
| جمعیت | 23,129نفر (1395ش) |
| موقعیت | نواحی شرقی استان فارس، مجاور با مناطق جنوبی استان یزد |
| نوع اقلیم | معتدل مایل به سرد و خشک |
| ارتفاع از سطح دریا | ۲,۱۱۵متر (مرکز شهرستان) |
| برخی بناها | گورستان قنات ابراهیم؛ بنای آرامگاه امامزاده ابوالقاسم سرچهان |
| نام لاتین | Sarchehan |
| شهر ها و آبادی ها | شهرهای کره‌ای، حسامی، توجردی و باغ صفا |
سرچهان، شهرستان (County) Sarchehan
واقع در نواحی شرقی استان فارس، مجاور با مناطق جنوبی استان یزد، با مرکزیت اداری شهر کره‌ای. در نیمۀ دوم سال 1398ش، براساس مصوبۀ هیأت دولت در جلسۀ مورخ 10 مهر 1398ش، ضمن تغییرات و اصلاحاتی در بخش سرچهان و انتزاع این بخش از شهرستان بوانات ایجاد شده است. این شهرستان در اوائل تابستان سال 1400ش نیز دچار اصلاحاتی شده و در آن یک بخش و دهستان‌های تازه‌ای ایجاد گردیده است. وجود محوطه‌ها، تپه‌ها و گورستان‌های باستانی و تاریخی در سرچهان، نشان از سکونت جوامع انسانی از چندهزار سال پیش تا سده‌های گذشته، و آبادانی و رونق برخی روستاهای تاریخی آن از سده‌های میانی اسلامی تا پیش از دورۀ معاصر دارد. این منطقه در دورۀ معاصر ابتدا از ییلاقات و سپس سکونتگاه دائمی عشایر فارس، ترک و عرب بوده است؛ آنچنان که قریب به اتفاق ساکنان کنونی شهرستان از اعقاب همان اقوام کوچ‌رو هستند که حالا بخشی از آنها یکجانشین شده‌اند. در اولین تقسیمات کشوری دورۀ معاصر (1316ش) سرچهان از دهستان‌های بخش بوانات شهرستان آباده بود؛ در سال 1369ش از دهستان به بخش ارتقاء یافت؛ در سال 1374ش که بخش بوانات از شهرستان آباده جدا شد، سرچهان یکی از بخش‌های تشکیل‌دهندۀ شهرستان بوانات بود؛ در سال 1382ش روستای کره‌ای به شهر و در سال 1398ش بخش سرچهان به شهرستان ارتقاء یافت. به نظر می‌رسد که در ساخت واژۀ سرچهان شکل مخفف کلمۀ چاه به کار رفته است. این واژه همچنین نام یکی از طوایف ساکن در شهرستان کنونی سرچهان است.
شهرستان کنونی سرچهان متشکل است از 3 بخش، 6 دهستان (با حدود 60 روستای مسکونی) و 4 شهر: بخش مرکزی (مشتمل بر دهستان‌های سرچهان و حسامی[۱]، و شهرهای کره‌ای[۲] و حسامی به مرکزیت شهر حسامی)، بخش توجردی[۳] (مشتمل بر دهستان‌های توجردی و مروشکان[۴]، به مرکزیت شهر توجردی)، و بخش باغ صفا[۵] (مشتمل بر دهستان‌های باغ صفا و ارژنگ، به مرکزیت شهر باغ صفا). آبادی‌های کره‌ای، حسامی، توجردی و باغ صفا به ترتیب در سال‌های 1382، 1389، 1401 و 1402ش به شهر ارتقاء یافته‌اند. براساس جمعیت بخش سرجهان در سرشماری سراسری سال 1395ش، جمعیت شهرستان سرجهان 23,129نفر بوده، که از این مقدار حدود 70درصد روستانشینان و عشایر و بیش از 30درصد شهرنشین بوده‌اند. شهرستان سرجهان در مناطقی از شرق شمالی و شمال با شهرستان بوانات، در شمال غربی با شهرستان خرم‌بید، در غرب با شهرستان‌های پاسارگاد و ارسنجان، در جنوب با شهرستان بختگان و در شرق جنوبی با استان یزد (شهرستان‌های مروست و خاتم) محدود شده است.
شهرستان سرجهان با حدود 2,100کیلومترمربع وسعت و ارتفاع ۲,۱۱۵متر (در مرکز آن)، در سرزمینی جلگه‌ای در دامنه‌های شرقی کوهستان زاگرس جنوبی واقع شده است. آب و هوای شهرستان معتدل مایل به سرد و از لحاظ بارندگی جزو مناطق خشک است. وجود دو کوهستان در شمال و جنوب سرچهان، دشت سرجهان را محصور كرده و قسمتی از این كوه‌ها به‌ویژه در قسمت جنوبی پوشیده از جنگل‌ها و مراتع است. کوهستان شمالی، با جهت غربی - شرقی، حوزۀ آبریز این شهرستان را از بوانات جدا کرده و بیشتر چشمه‌سارهای سرچهان از آنها سرچشمه می‌گیرند. مهم‌ترین ارتفاعات این کوهستان کوه‌های ارژنک، آقاحسینی، دره بید، شترکش، شیربها، بید ملا، اهل‌کوه، شاه زندان، دره سیاه و چاه سنجد هستند. کوهستان جنوبی، با جهت غربی - شرقی حوزۀ آبریز این شهرستان را از ارسنجان و بختگان جدا می‌کند. مهم‌ترین ارتفاعات این کوهستان کوه‌های ریزال، شاه غیب، کوه سیاه، کوه سفید، کوه خم، کوه ول، روشن کوه، دره خرسی، برسفید، محمد حنفیه، حشنه و نگینویه هستند. این شهرستان دارای دو حوزۀ آبخیز شرقی (به سمت کویر هرات، مروست) و غربی (به سمت ارسنجان) است. مردم سرچهان شیعۀ دوازده‌امامی و شامل اکثریت فارس‌زبانان (گویش محلی) و اقلیت ترک و عربند. شغل اکثر این مردم کشاورزی و دامداری و مهم‌ترین محصولات كشاورزی و باغی آنها گندم، جو، نخود، عدس، لوبیا، سیب‌زمینی، آفتابگردان، ذرت، دانه‌های روغنی، چغندرقند، انگور، گردو و بادام است. به دلیل این‌که بخش قابل توجهی از جمعیت شهرستان را عشایر کوچ‌رو تشکیل می‌دهد، سرجهان یکی از قطب‌های دامداری و تأمین محصولات دامی در استان فارس است. فرش، گلیم، چنته و گبه از مهم‌ترین صنایع دستی این شهرستانند. آب مورد نیاز بخش کشاورزی سرجهان از طریق قنات، چشمه و چاه‌های پرشمار تأمین می‌شود.
علاوه بر آثار و محوطه‌های تاریخی و باستانی چندهزارساله، از آثار متأخرتر این شهرستان به گورستان قنات ابراهیم مربوط به دوره‌های صفوی و قاجار (در بخش باغ صفا، دهستان جشنی، روستای قنات ابراهیم) و بنای آرامگاه امامزاده ابوالقاسم سرچهان مربوط به دورۀ صفوی و پس از آن (در روستای شاهزاده ابوالقاسم، در بخش سرچهان) می‌توان اشاره کرد.