طرقبه شاندیز، شهرستان
| طرقبه شاندیز، شهرستان | |
|---|---|
| استان | خراسان رضوی |
| بخش | مرکزی و شاندیز |
| جمعیت | 69,640نفر (1395ش) |
| موقعیت | واقع در مناطق شرق شمالی ایران و شمال نواحی مرکزی خراسان رضوی |
| نوع اقلیم | معتدل کوهستانی با تابستان‌های معتدل و زمستان‌های گرم، از لحاظ بارندگی جزو مناطق نیمه‌خشک |
| ارتفاع از سطح دریا | حدود 2,132متر (در مرکز شهرستان) |
| برخی بناها | بند گلستان، مسجد روستای ازغد، قنات امامیه و قاسم‌آباد، قلعه کهنه چاهشک |
| نام لاتین | Torqabeh - Shandiz |
| شهر ها و آبادی ها | طرقبه، شاندیز |
طرقبه شاندیز، شهرستان (County) Torqabeh - Shandiz
(نام پیشین: بینالود) واقع در مناطق شرق شمالی ایران و شمالِ نواحی مرکزی خراسان رضوی، با مرکزیت اداری شهر طرقبه. «طرقبه شاندیز» ترکیبی از نام دو شهر سابق شهرستان مشهد است. طرقبه: این نام در اصل ترغبذ از «ترق و بذ» (به معنی آبادی بزرگ) بوده و در منابع به شکل‌های مختلفی (چون ترغبود، طرغبذ، ترغود، ترعبه، ترقبه و...طرقبه) آمده است. در منابع سدۀ 4ق و پس از آن طرقبه یکی از شهرهای توس ضبط شده. شاندیز: این کلمه تصریف «شاه‌دژ» یا «شاهان‌دژ» است و وجه تسمیۀ آن را وجود دژی می‌دانند که در گذشته‌های دور مردم منطقه در آن زندگی می‌کرده‌اند و در ارتفاع و مشرف بر اراضی پیرامونش بوده است. کل منطقۀ طرقبه و شاندیز به دلیل ییلاقی بودن و همچنین به خاطر قرار داشتن در مسیر راه قدیمی نیشابور به مشهد، از نخستین سده‌های اسلامی پررونق و البته بسیار آباد بوده است. در تقسیمات کشوری معاصر ایران، این منطقه از توابع شهرستان مشهد بوده است. در سال 1386ش، بنابر مصوبۀ هیأت وزیران، تعیین شد که ضمن تغییر و اصلاحاتی در بخش طرقبه و ایجاد بخش شاندیز و چند دهستان و با انتزاع آنها از شهرستان مشهد، شهرستان بینالود تشکیل گردد. اجرای این مصوبه به دلیل مخالف شورای شهر مشهد چند سال طول کشید، اما بالاخره در اوایل دهۀ 1390ش فرمانداری و ادارات مورد نیاز شهرستان راه‌اندازی شد. نام بینالود در سال 1401ش به طرقبه شاندیز تغییر یافته است.
شهرستان طرقبه شاندیز متشکل است از دو بخش، چهار دهستان (با نزدیک به 60 روستای مسکونی) و دو شهر: بخش مرکزی (مشتمل بر دهستانهای طرقبه و جاغرق[۱]، به مرکزیت شهر طرقبه)، و بخش شاندیز (مشتمل بر دهستانهای شاندیز و ابرده[۲]، به مرکزیت شهر شاندیز). گذشته از پیشینۀ تاریخی دو شهر طرقبه و شاندیز، این دو آبادی در دهه‌های 1320 و 1330ش به شهر ارتقاء یافته‌اند. براساس سرشماری سراسری سال 1395ش، جمعیت شهرستان طرقبه شاندیز 69,640نفر بوده که از این مقدار نیمی ساکن دو شهر و نیم دیگر ساکن نقاط روستایی شهرستان بوده‌اند. شهرستان طرقبه شاندیز در نیمۀ شرقی (از شمال شرقی تا جنوب) با شهرستان مشهد، در غرب با شهرستان زبرخان، و در شمال با شهرستان گلبهار محدود شده است.
این شهرستان با حدود 1160کیلومترمربع مساحت و میانگین ارتفاع 2,132متر، در دامنه‌های شمالی کوهستان بینالود واقع شده است. آب‌وهوای شهرستان معتدل کوهستانی با تابستان‌های معتدل و زمستان‌های گرم، و از لحاظ بارندگی جزو مناطق نیمه‌خشک است. اقتصاد شهرستان برپایۀ مشاغل مرتبط با صنعت گردشگری و دامداری و گردشگری استوار است. برخی مشاغل سنتی و صنایع دستی چون قالی‌بافی، ارغوان‌بافی، پوستین‌دوزی، سراجی، گلیم‌بافی، تراش سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی، رودوزی، و منبت و معرق چوب در این شهرستان رونق دارد. ۱۵درصد تولید تخم مرغ استان خراسان رضوی نیز مربوط است به طرقبه شاندیز. آب زراعی شهرستان علاوه بر چندین رودخانه و چشمه که از کوه‌های آن سرچشمه می‌گیرند، از طریق چند قنات و چاه تأمین می‌شود. به دلیل کوهستانی بودن بیشتر اراضی شهرستان، بخش باغداری به نسبت بخش کشاورزی رونق خیلی بیشتری دارد. مهم‌ترین محصولات باغی آن شامل گردو، گلابی، گیلاس، آلبالو، زردآلو، آلو و سیب، و محصولات کشاورزی شهرستان شامل غلات و حبوبات، محصولات جالیزی، سبزیجات و گیاهان علوفه‌ای می‌شود. طرقبه دارای یک شهرک صنعتی و کارخانه‌های پرشماری است که شمار مجموع واحدهای فعال آن به بیش از 300 کارگاه می‌رسد.
بند گلستان از آثار دورۀ تیموری تا صفویه، مسجد روستای ازغد مربوط به سدۀ 9ق، دو قنات امامیه و قاسم‌آباد مربوط به دورۀ تیموری، و قلعه کهنه چاهشک مربوط به دورۀ قاجار از آثار تاریخی طرقبه شاندیز است که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌اند.