چین
چین (China)
موقعیت. جمهوری خلق چین در آسیای شرقی جای دارد و از شمال به مغولستان، از شمال شرقی به روسیه، از شرق به کرۀ شمالی، دریای زرد[۱] و دریای چین شرقی[۲]، از جنوب به دریای چین جنوبی[۳] و خلیج تونکن[۴] و کشورهای ویتنام، لائوس، میانمار (برمه)، هند، بوتان، و نپال، از غرب به هند، جامو و کشمیر، افغانستان، تاجیکستان، و قرقیزستان، و از شمال غرب به قزاقستان محدود شده است. مساحت چین ۹,۵۷۲,۹۰۰ کیلومتر مربع است و شهر پکن[۵] (بِیجینگ) پایتخت آن است.
سیمای طبیعی. چین، سومین کشور وسیع جهان، تقریباً یکچهارم از قارۀ آسیا را فراگرفته و درازای آن از شرق به غرب حدود ۵هزار کیلومتر و پهنای آن از شمال به جنوب حداکثر ۴هزار کیلومتر است. فلات تبت[۶]، معروف به بام دنیا، بخش جنوب غربی کشور را شامل شده و مشخصترین و چشمگیرترین عارضۀ طبیعی آن به شمار میآید. فلات مزبور، که ارتفاع آن به ۴هزار تا ۴,۵۰۰ متر میرسد، از جنوب به کوهستان هیمالیا[۷] میپیوندد و کشورهای هند و بوتان و نپال را از چین جدا میکند. بلندترین نقطۀ کرۀ زمین، قلّۀ اورست[۸] با ارتفاع ۸,۸۴۸ متر، در مرز نپال جا دارد و رودخانههای بزرگ مِکونگ[۹]، یانگتسه[۱۰] (جانگ[۱۱]) و هوانگ[۱۲] (رود زرد[۱۳]) از آن سرچشمه میگیرند. دشت تاکلاماکان[۱۴] و حوضۀ رود تاریم[۱۵] در شمال فلات مزبور جا دارند و کوههای پامیر[۱۶] و تین شان[۱۷] از غرب و شمال آنها را محدود میکنند. پستترین و گرمترین ناحیۀ چین، گودال تورفان[۱۸]، با ارتفاع ۱۵۴ متر در شمال شرقی حوضۀ تاریم واقع است و بخش جنوب غربیِ دشت گُبی[۱۹] قسمت وسیعی از مغولستان داخلی[۲۰] را تشکیل میدهد. رشتهکوههای داهینگگان[۲۱] دشت مزبور را از شرق محدود میکند و دامنههای شرقی آن به جلگۀ آبرفتی[۲۲] منچوری[۲۳] که از نواحی مهم کشاورزی چین است منتهی میشود. جلگۀ چین شمالی[۲۴] در جنوب غربی جلگۀ منچوری و در ساحل غربی خلیج چیلی[۲۵] قرار گرفته و شهر پکن در شمال آن قرار دارد و رود هوانگ از حاشیۀ جنوبی آن میگذرد. رشتهکوههای بایان هارشان[۲۶]، یا دنبالۀ شرقی فلات تبت، سرچشمۀ رودهای هوانگ و جانگ را از هم جدا میکند و از شرق به فلات مرکزی چین منتهی میشود. فلات مزبور که با درّۀ رودهای هوانگ و دادو[۲۷] قطع میشود، ریزابههای متعدد رود جانگ را تغذیه میکند و از جنوب به حوضۀ سیچوآن[۲۸] یا حوضۀ سرخ[۲۹] منتهی میشود. رود جانگ از غرب به این حوضه وارد میشود و از درّۀ شرقی آن بیرون میرود و در شمال غربی شهر شانگهای[۳۰] به دریای چین شرقی میریزد. ارتفاعات آهکی وومنگ شان[۳۱] که کارست[۳۲]ها، چاهک[۳۳]ها، فرکند[۳۴]ها، روانههای زیرزمینی[۳۵]، و غارهای بسیاری در آن وجود دارند، دیوارۀ جنوبی حوضۀ سیچوآن را تشکیل میدهد. کرانههای چین از بریدگیها و شبهجزیرهها و جزایر ساحلی بسیار پدید آمده است و شبهجزیرۀ لیجو[۳۶]، جزیرۀ هاینان[۳۷]، و دلتای رود جو[۳۸]، در جنوب و شبهجزیرۀ شاندونگ[۳۹] و خلیج چیلی در شرق، مهمترین عوارض ساحلی آن هستند. چین به پنج ایالت خودگردان، ۲۲ استان و چهار ناحیۀ شهری تقسیم میشود و پکن، شانگهای، تیانجین[۴۰]، شنیانگ[۴۱]، ووهان[۴۲]، جونگچینگ[۴۳]، گوانگجو[۴۴]، جنگدو (چنگدو)[۴۵]، شیان[۴۶]، هاربین[۴۷]، نانجینگ[۴۸]، جانگجون (چانگچون)[۴۹]، دالیان[۵۰]، هنگکنگ، و بسیاری شهرهای دیگر که جمعیت آنها بیشتر از ۱میلیون نفر است، ازجمله مهمترین آبادیهای آن بهشمار میآیند. کشور وسیع چین عمدتاً اقلیمی معتدل دارد و فاصله از اقیانوس، ارتفاع و عرض جغرافیایی از عوامل مؤثر در آب و هوای آن بهشمار میآید. بیشتر بارندگیهای چین در تابستان روی میدهد و از اردیبهشت تا شهریور به درازا میکشد. دمای شهر پکن در دی ماه ۴.۵ـ درجۀ سانتیگراد و در تیرماه ۲۶ درجۀ سانتیگراد است و میانگین بارندگی سالانۀ آن به ۶۲۳ میلیمتر میرسد. نواحی شمال شرقی چین و نیز بخشهای شرقی فلات تبت و جنوب رود جانگ از جنگل درختان پهنبرگ پوشیده شده و کرانههای جنوبی را درختان کرنا مستور کردهاند. پوشش بخش شمالی رود جانگ را درختان سختچوب و برگریز تشکیل داده و دشتها و صحراهای شمالی از گیاهان استپی پوشیده شده است. حیات وحش چین، متناسب با اقلیم آن متنوع است؛ و پستاندارانی چون یاک (گاو بومی تبت)؛ خرس پاندا در جنگلهای بامبوی سیچوان، اسب وحشی در نواحی شمالی و غربی و نیز آهو، گرگ، شتر دوکوهان، پلنگ، ببر، بوفالو، گربۀ وحشی، و میمون حیات وحش آن را تشکیل میدهند.
اقتصاد. اقتصاد چین از ۱۹۷۰ بهسوی بازار آزاد هدایت شد و بخش خصوصی مورد حمایت قرار گرفت و صنایع بزرگ و سنگین بهصورت دولتی باقی ماند. اراضی قابل کشت چین از یکدهم مساحت کشور تجاوز نمیکند و برنج که غذای اصلی مردم است بیشتر در نواحی جنوبی کشت میشود. حدود یکسوم از مساحت چین را مراتع و چراگاههای وسیع تشکیل داده و انواع دام و ماکیان، فرآوردههای دامی این کشورند. ماهی، که از غذاهای اصلی مردم چین است، بیشتر از دریاهای مجاور صید میشود و میزان آن به ۱۷,۲۴۰,۰۳۰ تن میرسد. چین از نظر منابع زیرزمینی، کشوری غنی است و آنتیموآن، زغال و نفت و گاز آن اهمیت بسیار دارند. ذخایر نفت چین ۲۴میلیارد بشکه است و ذخیرۀ گاز طبیعی آن به ۱,۳۷۰میلیارد متر مکعب بالغ میشود. بیشتر نیروگاههای چین با زغال کار میکنند و نیروگاههای برقابی[۵۱] آن در جنوب غربی کشور قرار دارند و بر شمار نیروگاههای هستهای آن نیز همواره افزوده میشود. چین از نظر صنایع سبک موقعیت ممتازی دارد و کود و مواد شیمیایی، منسوجات، پوشاک، ماشینآلات، سیمان، آهن و فولاد، کاغذ، دوچرخه و موتورسیکلت، رادیو و تلویزیون و ابزارهای الکتریکی و الکترونیکی، لوازم خانگی، خودرو، لوکوموتیو و هواپیماهای سبک از فرآوردههای صنعتی این کشورند.
حکومت و سیاست. نوع حکومت چین، جمهوری تودهای تکحزبی با یک نهاد قانونگذاری است. کنگرۀ ملی خلق چین دارای ۲,۹۷۸ نماینده است که اعضای آن با نظارت مستقیم حزب کمونیست چین و برای یک دورۀ پنجساله انتخاب میشوند. اعضای کنگرۀ مزبور رئیسجمهور و معاون او را برای مدت پنج سال برمیگزینند.
مردم و تاریخ. جمعیت چین حدود ۱,۳۳۹,۷۲۴,۸۵۲ نفر است (۲۰۱۰) و تراکم نسبی آن به ۱۴۰ نفر در کیلومتر مربع میرسد. روند افزایش جمعیت این کشور ۰.۸ درصد است و چینیها ۹۲ درصد از جمعیت آن را تشکیل میدهند. ۷۱ درصدشان بدون مذهباند و ۶۴ درصد از آنان در روستاها بهسر میبرند و زبان رسمی آنان چینی ماندارین[۵۲] است. میانگین امید به زندگی در این کشور ۷۰ سال است و ۷۰ درصد از بزرگسالان آن باسوادند. چین از کهنترین کشورهای جهان است و یکی از قدیمیترین تمدنهای بشری را دارد. نخستین مراحل تمدن چینی در درّۀ هوانگ و در حدود ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد شکل گرفت. خاندان سلطنتی شانگ[۵۳] که از ۱۵۰۰ـ ۱۰۶۶پم بر چین فرمانروایی داشتهاند، نخستین الفبا و آیین نگارش چینی را تدوین کردند و رویدادهای زمان خود را بهثبت رساندند. خاندان جو[۵۴] (قرن ۱۱ تا ۸پم) بر وسعت قلمرو خود افزودند و آیین تائوئیسم[۵۵] و کنفوسیوس[۵۶] را در کشور رواج دادند. دیوار بزرگ[۵۷] چین را خاندان چین[۵۸] در حدود ۲۱۵پم ساختند و خاندان هان[۵۹] نگرش بهسوی غرب را در برنامه کار خود قرار دادند و با ایران و روم ارتباط برقرار کردند. مغولان در ۱۲۷۹م سراسر چین را تصرف کردند و شهر خانبالق را، که بعدها به پکن معروف شد، به پایتختی برگزیدند. مارکو پولو[۶۰] سیاح ونیزی، در زمان قوبلای قاآن[۶۱]، از سلسلۀ یوان[۶۲]، به چین سفر کرد و آیین اسلام هم در این زمان در چین رواج یافت و باروت و قطبنما از چین به اروپا برده شد. پرتغالیها در ۱۵۵۷ وارد چین شدند و ماندگاه[۶۳] ماکائو[۶۴] را تأسیس کردند و هلندیها و انگلیسیها نیز در ۱۶۰۶ به این سرزمین راه یافتند. چین در روزگاران سلطنت خاندان چینگ[۶۵] (منچو[۶۶]) به اوج عظمت و اقتدار رسید و این خاندان منچوری، مغولستان، تایوان، تبت و ترکستان را ضمیمۀ خاک خود کرد. چینیها که از شمار روز افزون اروپاییان و اعمال نفوذ آنان بیمناک بودند، در جنگ تریاک[۶۷] (۱۸۳۹ـ۱۸۴۲) مغلوب انگلیسیها شدند و بندرهای کانتون[۶۸] و شانگهای و چند بندر دیگر را به روی آنان گشودند. جنگ دوم چین و انگلستان (۱۸۵۶ تا ۱۸۶۰) بر قدرت و نفوذ اروپاییان، بهویژه انگلیسیها، افزود و فرمانروایان چینی آلت دست بیگانگان شدند. چین در جنگ ۱۸۹۵ مغلوب ژاپن شد و تایوان و کره را از دست داد. نفوذ روزافزون اروپاییان که امریکاییها نیز به آنها افزوده شده بودند، خشم مردم را برانگیخت و موجب قیام مشتزنان[۶۹] شد که به زیان چین پایان یافت و سلسلۀ چینگ در آستانۀ سقوط قرار گرفت. جمهوریخواهان و چینیهای ناراضی به رهبری دکتر سون یاتسن، خاندان چینگ را برانداختند و سون یاتسن را به ریاست جمهوری چین برگزیدند و حزب کومینتانگ[۷۰] (ملیّون) را تأسیس کردند. با مرگ دکتر سون یاتسن (۱۹۲۵)، ژنرال جیانگ کایشک[۷۱] رهبری حزب کومینتانگ را برعهده گرفت و ملیّون بر چین حاکم شدند. کمونیستها که از روی کارآمدن ملیّون ناراضی بودند به مخالفت با جیانگ کایشک برخاستند و جنگ میان کمونیستها و ملیون را آغاز کردند. ژاپن با استفاده از این فرصت منچوری را تصرف کرد و در جنگ ۱۹۳۷ بیشتر نواحی اقتصادی و مهم چین را نیز اشغال کرد. با پایانیافتن جنگ جهانی دوم (۱۹۴۵) ژاپن به ناچار چین را تخلیه کرد؛ کمونیستها و ملیون دوباره رو در روی هم قرار گرفتند و آتش جنگ داخلی بار دیگر شعلهور شد. ملیّون چین، که از حمایت امریکاییها بهرهمند بودند، در مقابل فشار کمونیستها تاب نیاوردند و در ۱۹۵۰ به جزیرۀ تایوان پناه بردند و دولت چین ملی را در آنجا تأسیس کردند. کمونیستها نیز جمهوری خلق چین را در ۱۹۴۹ پایهگذاری کردند و مائو تسهتونگ[۷۲]، رهبر کمونیستها، ریاست جمهوری کشور را برعهده گرفت. چین کمونیست در جنگ کره مداخله کرد، در ۱۹۵۰ تبت را تصرف کرد، و در ۱۹۵۴ نخستین قانون اساسی این کشور بعد از روی کارآمدن کمونیستها تدوین و تصویب شد. این کشور در ۱۹۶۴ اولین بمب هستهای خود را آزمایش کرد و نخستین فضانورد چینی نیز در ۲۰۰۴ به فضا رفت و چین رفتهرفته موقعیت راستین خود را بهدست آورد و در ردیف یکی از قدرتهای اقتصادی و نظامی جهان جا گرفت. نیز ← چین،_انقلاب
نام سلسله | بنیانگذار | مدت حكومت | عنوان لاتین سلسله |
---|---|---|---|
شیا* | یو (قهرمان فرهنگ چینی) | 2200-1500پم | Xia (Hsia) |
شانگ (یین)* | تانگ (افسانهای) | 1500-1066پم | Shang (Yin) |
جو | ـ | 1066ـ 256 پم | (chou) Zhou |
چین | شی هوانگ وی | 221ـ 206 پم | Qin (ch'in) |
هان (غربی) | لیویانگ | 206 پم ـ 8 م | Han (Western) |
هان (شرقی) | ـ | 25ـ220 م | Han (Eastern) |
سهپادشاهی | ـ | 220ـ265 م | Three Kingdoms |
تسین | ـ | 265ـ420 م | Xin (Tsin) |
(دوره هرج و مرج) | ـ | 420ـ 581 م | - |
سوئی | یانگ چین | 581ـ618 پم | Sui |
تانگ | لی یوآن | 618ـ907 م | Tang |
سلسلههای پنجگانه | - | 906ـ960 م | Five dynasties |
سونگ | جائو ـ گوانگ ـ یین | 960ـ1279 م | Sung |
یوان | قوبلای قاآن | 1279ـ 1368 م | Yuan |
مینگ | چو یوان چانگ | 1368ـ1644 م | Ming |
چینگ (منچو) | - | 1644ـ1912 م | Qing (Manhu) |
جمهوری چین | - | 1912ـ | Republic of China |
جمهوری خلق چین | - | 1949ـ | People's Republic of China |
*در تاریخ این سلسلهها اختلاف است |
- ↑ Yellow Sea
- ↑ East China Sea
- ↑ South China Sea
- ↑ Gulf of Tonkin
- ↑ Beijing
- ↑ Tibet Plateau
- ↑ Himalayas
- ↑ Everest
- ↑ Mekong
- ↑ Yangtze
- ↑ Chang
- ↑ Huang
- ↑ Yellow River
- ↑ Taklamakan
- ↑ Tarim River
- ↑ Pamir
- ↑ Tien Shan
- ↑ Turfan Depression
- ↑ Gobi Desert
- ↑ Inner Mongolian
- ↑ Dahinggan
- ↑ alluvial plain
- ↑ Manchuria
- ↑ North China Plain
- ↑ Gulf of Chihli
- ↑ Bayan Harshan
- ↑ Dadu
- ↑ Sichuan Basin
- ↑ Red Basin
- ↑ Shanghai
- ↑ Wumeng Shan
- ↑ karst
- ↑ sink
- ↑ ravine
- ↑ underground streams
- ↑ Leizhou Peninsula
- ↑ Hainan
- ↑ Zhu River
- ↑ Shandong Peninsula
- ↑ Tianjin
- ↑ Shenyang
- ↑ Wuhan
- ↑ Chongqing
- ↑ Guangzhou
- ↑ Chengdu
- ↑ Xi’an
- ↑ Harbin
- ↑ Nanjing
- ↑ Changchun
- ↑ Dalian
- ↑ hydro electric
- ↑ Mandarin Chinese
- ↑ Shang
- ↑ Zhou
- ↑ Taoism
- ↑ Confucianism
- ↑ great wall
- ↑ Ch’in
- ↑ Han
- ↑ Marco Polo
- ↑ Kublai Khan
- ↑ Yuan
- ↑ settlement
- ↑ Macau
- ↑ Ching
- ↑ Manchu
- ↑ Opium War
- ↑ Canton
- ↑ Boxer Rebellion
- ↑ Kuomintang
- ↑ Jiang Kaishek
- ↑ Mao Zedong