چین

از ویکیجو | دانشنامه آزاد پارسی
(تغییرمسیر از China)

چین (China)

نقشه چین

 

موقعیت. جمهوری خلق چین در آسیای شرقی جای دارد و از شمال به مغولستان، از شمال شرقی به روسیه، از شرق به کرۀ شمالی، دریای زرد[۱] و دریای چین شرقی[۲]، از جنوب به دریای چین جنوبی[۳] و خلیج تونکن[۴] و کشورهای ویتنام، لائوس، میانمار (برمه)، هند، بوتان، و نپال، از غرب به هند، جامو و کشمیر، افغانستان، تاجیکستان، و قرقیزستان، و از شمال غرب به قزاقستان محدود شده است. مساحت چین ۹,۵۷۲,۹۰۰ کیلومتر مربع است و شهر پکن[۵] (بِی‌جینگ) پایتخت آن است.

سیمای طبیعی. چین، سومین کشور وسیع جهان، تقریباً یک‌چهارم از قارۀ آسیا را فراگرفته و درازای آن از شرق به غرب حدود ۵هزار کیلومتر و پهنای آن از شمال به جنوب حداکثر ۴هزار کیلومتر است. فلات تبت[۶]، معروف به بام دنیا، بخش جنوب غربی کشور را شامل شده و مشخص‌ترین و چشم‌گیرترین عارضۀ طبیعی آن به شمار می‌آید. فلات مزبور، که ارتفاع آن به ۴هزار تا ۴,۵۰۰ متر می‌رسد، از جنوب به کوهستان هیمالیا[۷] می‌پیوندد و کشورهای هند و بوتان و نپال را از چین جدا می‌کند. بلندترین نقطۀ کرۀ زمین، قلّۀ اورست[۸] با ارتفاع ۸,۸۴۸ متر، در مرز نپال جا دارد و رودخانه‌های بزرگ مِکونگ[۹]، یانگ‌تسه[۱۰] (جانگ[۱۱]) و هوانگ[۱۲] (رود زرد[۱۳]) از آن سرچشمه می‌گیرند. دشت تاکلاماکان[۱۴] و حوضۀ رود تاریم[۱۵] در شمال فلات مزبور جا دارند و کوه‌های پامیر[۱۶] و تین‌ شان[۱۷] از غرب و شمال آن‌ها را محدود می‌کنند. پست‌ترین و گرم‌ترین ناحیۀ چین، گودال تورفان[۱۸]، با ارتفاع ۱۵۴ متر در شمال شرقی حوضۀ تاریم واقع است و بخش جنوب غربیِ دشت گُبی[۱۹] قسمت وسیعی از مغولستان داخلی[۲۰] را تشکیل می‌دهد. رشته‌کوه‌های داهینگ‌گان[۲۱] دشت مزبور را از شرق محدود می‌کند و دامنه‌های شرقی آن به جلگۀ آبرفتی[۲۲] منچوری[۲۳] که از نواحی مهم کشاورزی چین است منتهی می‌شود. جلگۀ چین شمالی[۲۴] در جنوب غربی جلگۀ منچوری و در ساحل غربی خلیج چیلی[۲۵] قرار گرفته و شهر پکن در شمال آن قرار دارد و رود هوانگ از حاشیۀ جنوبی آن می‌گذرد. رشته‌کوه‌های بایان هارشان[۲۶]، یا دنبالۀ شرقی فلات تبت، سرچشمۀ رودهای هوانگ و جانگ را از هم جدا می‌کند و از شرق به فلات مرکزی چین منتهی می‌شود. فلات مزبور که با درّۀ رودهای هوانگ و دادو[۲۷] قطع می‌شود، ریزابه‌های متعدد رود جانگ را تغذیه می‌کند و از جنوب به حوضۀ سیچوآن[۲۸] یا حوضۀ سرخ[۲۹] منتهی می‌شود. رود جانگ از غرب به این حوضه وارد می‌شود و از درّۀ شرقی آن بیرون می‌رود و در شمال غربی شهر شانگهای[۳۰] به دریای چین شرقی می‌ریزد. ارتفاعات آهکی وومنگ شان[۳۱] که کارست[۳۲]ها، چاهک[۳۳]ها، فرکند[۳۴]ها، روانه‌های زیرزمینی[۳۵]، و غارهای بسیاری در آن وجود دارند، دیوارۀ جنوبی حوضۀ سیچوآن را تشکیل می‌دهد. کرانه‌های چین از بریدگی‌ها و شبه‌جزیره‌ها و جزایر ساحلی بسیار پدید آمده است و شبه‌جزیرۀ لیجو[۳۶]، جزیرۀ هاینان[۳۷]، و دلتای رود جو[۳۸]، در جنوب و شبه‌جزیرۀ شاندونگ[۳۹] و خلیج چیلی در شرق، مهم‌ترین عوارض ساحلی آن هستند. چین به پنج ایالت خودگردان، ۲۲ استان و چهار ناحیۀ شهری تقسیم می‌شود و پکن، شانگهای، تیانجین[۴۰]، شنیانگ[۴۱]، ووهان[۴۲]، جونگ‌چینگ[۴۳]، گوانگجو[۴۴]، جنگدو (چنگدو)[۴۵]، شیان[۴۶]، هاربین[۴۷]، نانجینگ[۴۸]، جانگجون (چانگچون)[۴۹]، دالیان[۵۰]، هنگ‌کنگ، و بسیاری شهرهای دیگر که جمعیت آن‌ها بیشتر از ۱میلیون نفر است، ازجمله مهم‌ترین آبادی‌های آن به‌شمار می‌آیند. کشور وسیع چین عمدتاً اقلیمی معتدل دارد و فاصله از اقیانوس، ارتفاع و عرض جغرافیایی از عوامل مؤثر در آب و هوای آن به‌شمار می‌آید. بیشتر بارندگی‌های چین در تابستان روی می‌دهد و از اردیبهشت تا شهریور به درازا می‌کشد. دمای شهر پکن در دی ماه ۴.۵ـ درجۀ سانتی‌گراد و در تیرماه ۲۶ درجۀ سانتی‌گراد است و میانگین بارندگی سالانۀ آن به ۶۲۳ میلی‌متر می‌رسد. نواحی شمال شرقی چین و نیز بخش‌های شرقی فلات تبت و جنوب رود جانگ از جنگل درختان پهن‌برگ پوشیده شده و کرانه‌های جنوبی را درختان کرنا مستور کرده‌اند. پوشش بخش شمالی رود جانگ را درختان سخت‌چوب و برگ‌ریز تشکیل داده و دشت‌ها و صحراهای شمالی از گیاهان استپی پوشیده شده است. حیات وحش چین، متناسب با اقلیم آن متنوع است؛ و پستاندارانی چون یاک (گاو بومی تبت)؛ خرس پاندا در جنگل‌های بامبوی سیچوان، اسب وحشی در نواحی شمالی و غربی و نیز آهو، گرگ، شتر دوکوهان، پلنگ، ببر، بوفالو، گربۀ وحشی، و میمون حیات وحش آن را تشکیل می‌دهند.

اقتصاد. اقتصاد چین از ۱۹۷۰ به‌سوی بازار آزاد هدایت شد و بخش خصوصی مورد حمایت قرار گرفت و صنایع بزرگ و سنگین به‌صورت دولتی باقی ماند. اراضی قابل کشت چین از یک‌دهم مساحت کشور تجاوز نمی‌کند و برنج که غذای اصلی مردم است بیشتر در نواحی جنوبی کشت می‌شود. حدود یک‌سوم از مساحت چین را مراتع و چراگاه‌های وسیع تشکیل داده و انواع دام و ماکیان، فرآورده‌های دامی این کشورند. ماهی، که از غذاهای اصلی مردم چین است، بیشتر از دریاهای مجاور صید می‌شود و میزان آن به ۱۷,۲۴۰,۰۳۰ تن می‌رسد. چین از نظر منابع زیرزمینی، کشوری غنی است و آنتیموآن، زغال و نفت و گاز آن اهمیت بسیار دارند. ذخایر نفت چین ۲۴میلیارد بشکه است و ذخیرۀ گاز طبیعی آن به ۱,۳۷۰میلیارد متر مکعب بالغ می‌شود. بیشتر نیروگاه‌های چین با زغال کار می‌کنند و نیروگاه‌های برقابی[۵۱] آن در جنوب غربی کشور قرار دارند و بر شمار نیروگاه‌های هسته‌ای آن نیز همواره افزوده می‌شود. چین از نظر صنایع سبک موقعیت ممتازی دارد و کود و مواد شیمیایی، منسوجات، پوشاک، ماشین‌آلات، سیمان، آهن و فولاد، کاغذ، دوچرخه و موتورسیکلت، رادیو و تلویزیون و ابزارهای الکتریکی و الکترونیکی، لوازم خانگی، خودرو، لوکوموتیو و هواپیماهای سبک از فرآورده‌های صنعتی این کشورند.

حکومت و سیاست. نوع حکومت چین، جمهوری توده‌ای تک‌حزبی با یک نهاد قانون‌گذاری است. کنگرۀ ملی خلق چین دارای ۲,۹۷۸ نماینده است که اعضای آن با نظارت مستقیم حزب کمونیست چین و برای یک دورۀ پنج‌ساله انتخاب می‌شوند. اعضای کنگرۀ مزبور رئیس‌جمهور و معاون او را برای مدت پنج سال برمی‌گزینند.

مردم و تاریخ. جمعیت چین حدود ۱,۳۳۹,۷۲۴,۸۵۲ نفر است (۲۰۱۰) و تراکم نسبی آن به ۱۴۰ نفر در کیلومتر مربع می‌رسد. روند افزایش جمعیت این کشور ۰.۸ درصد است و چینی‌ها ۹۲ درصد از جمعیت آن را تشکیل می‌دهند. ۷۱ درصدشان بدون مذهب‌اند و ۶۴ درصد از آنان در روستاها به‌سر می‌برند و زبان رسمی آنان چینی ماندارین[۵۲] است. میانگین امید به زندگی در این کشور ۷۰ سال است و ۷۰ درصد از بزرگسالان آن باسوادند. چین از کهن‌ترین کشورهای جهان است و یکی از قدیمی‌ترین تمدن‌های بشری را دارد. نخستین مراحل تمدن چینی در درّۀ هوانگ و در حدود ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد شکل گرفت. خاندان سلطنتی شانگ[۵۳] که از ۱۵۰۰ـ ۱۰۶۶پ‌م بر چین فرمانروایی داشته‌اند، نخستین الفبا و آیین نگارش چینی را تدوین کردند و رویدادهای زمان خود را به‌ثبت رساندند. خاندان جو[۵۴] (قرن ۱۱ تا ۸پ‌م) بر وسعت قلمرو خود افزودند و آیین تائوئیسم[۵۵] و کنفوسیوس[۵۶] را در کشور رواج دادند. دیوار بزرگ[۵۷] چین را خاندان چین[۵۸] در حدود ۲۱۵پ‌م ساختند و خاندان هان[۵۹] نگرش به‌سوی غرب را در برنامه کار خود قرار دادند و با ایران و روم ارتباط برقرار کردند. مغولان در ۱۲۷۹م سراسر چین را تصرف کردند و شهر خانبالق را، که بعدها به پکن معروف شد، به پایتختی برگزیدند. مارکو پولو[۶۰] سیاح ونیزی، در زمان قوبلای قاآن[۶۱]، از سلسلۀ یوان[۶۲]، به چین سفر کرد و آیین اسلام هم در این زمان در چین رواج یافت و باروت و قطب‌نما از چین به اروپا برده شد. پرتغالی‌ها در ۱۵۵۷ وارد چین شدند و ماندگاه[۶۳] ماکائو[۶۴] را تأسیس کردند و هلندی‌ها و انگلیسی‌ها نیز در ۱۶۰۶ به این سرزمین راه یافتند. چین در روزگاران سلطنت خاندان چینگ[۶۵] (منچو[۶۶]) به اوج عظمت و اقتدار رسید و این خاندان منچوری، مغولستان، تایوان، تبت و ترکستان را ضمیمۀ خاک خود کرد. چینی‌ها که از شمار روز افزون اروپاییان و اعمال نفوذ آنان بیمناک بودند، در جنگ تریاک[۶۷] (۱۸۳۹ـ۱۸۴۲) مغلوب انگلیسی‌ها شدند و بندرهای کانتون[۶۸] و شانگهای و چند بندر دیگر را به روی آنان گشودند. جنگ دوم چین و انگلستان (۱۸۵۶ تا ۱۸۶۰) بر قدرت و نفوذ اروپاییان، به‌ویژه انگلیسی‌ها، افزود و فرمانروایان چینی آلت دست بیگانگان شدند. چین در جنگ ۱۸۹۵ مغلوب ژاپن شد و تایوان و کره را از دست داد. نفوذ روزافزون اروپاییان که امریکایی‌ها نیز به آن‌ها افزوده شده بودند، خشم مردم را برانگیخت و موجب قیام مشت‌زنان[۶۹] شد که به زیان چین پایان یافت و سلسلۀ چینگ در آستانۀ سقوط قرار گرفت. جمهوری‌خواهان و چینی‌های ناراضی به رهبری دکتر سون یات‌سن، خاندان چینگ را برانداختند و سون یات‌سن را به ریاست جمهوری چین برگزیدند و حزب کومین‌تانگ[۷۰] (ملیّون) را تأسیس کردند. با مرگ دکتر سون یات‌سن (۱۹۲۵)، ژنرال جیانگ کای‌شک[۷۱] رهبری حزب کومین‌تانگ را برعهده گرفت و ملیّون بر چین حاکم شدند. کمونیست‌ها که از روی کارآمدن ملیّون ناراضی بودند به مخالفت با جیانگ کای‌شک برخاستند و جنگ میان کمونیست‌ها و ملیون را آغاز کردند. ژاپن با استفاده از این فرصت منچوری را تصرف کرد و در جنگ ۱۹۳۷ بیشتر نواحی اقتصادی و مهم چین را نیز اشغال کرد. با پایان‌یافتن جنگ جهانی دوم (۱۹۴۵) ژاپن به ناچار چین را تخلیه کرد؛ کمونیست‌ها و ملیون دوباره رو در روی هم قرار گرفتند و آتش جنگ داخلی بار دیگر شعله‌ور شد. ملیّون چین، که از حمایت امریکایی‌ها بهره‌مند بودند، در مقابل فشار کمونیست‌ها تاب نیاوردند و در ۱۹۵۰ به جزیرۀ تایوان پناه بردند و دولت چین ملی را در آن‌جا تأسیس کردند. کمونیست‌ها نیز جمهوری خلق چین را در ۱۹۴۹ پایه‌گذاری کردند و مائو تسه‌تونگ[۷۲]، رهبر کمونیست‌ها، ریاست جمهوری کشور را برعهده گرفت. چین کمونیست در جنگ کره مداخله کرد، در ۱۹۵۰ تبت را تصرف کرد، و در ۱۹۵۴ نخستین قانون اساسی این کشور بعد از روی کارآمدن کمونیست‌ها تدوین و تصویب شد. این کشور در ۱۹۶۴ اولین بمب هسته‌ای خود را آزمایش کرد و نخستین فضانورد چینی نیز در ۲۰۰۴ به فضا رفت و چین رفته‌رفته موقعیت راستین خود را به‌دست آورد و در ردیف یکی از قدرت‌های اقتصادی و نظامی جهان جا گرفت. نیز ← چین،_انقلاب

 

 

سلسله‌های فرمانروایان چین
نام سلسله بنیان‌گذار مدت حكومت عنوان لاتین سلسله
شیا* یو (قهرمان فرهنگ چینی) 2200-1500پ‌م Xia (Hsia)
شانگ (یین)* تانگ (افسانه‌ای) 1500-1066پ‌م Shang (Yin)
جو ـ 1066ـ 256 پ‌م (chou) Zhou
چین شی هوانگ وی 221ـ 206 پ‌م Qin (ch'in)
هان (غربی) لیویانگ 206 پ‌م ـ 8 م Han (Western)
هان (شرقی) ـ 25ـ220 ‌م Han (Eastern)
سه‌پادشاهی ـ 220ـ265 م Three Kingdoms
تسین ـ 265ـ420 ‌م Xin (Tsin)
(دوره هرج و مرج) ـ 420ـ 581 ‌م -
سوئی یانگ چین 581ـ618 پ‌م Sui
تانگ لی یوآن 618ـ907 ‌م Tang
سلسله‌های پنجگانه - 906ـ960 ‌م Five dynasties
سونگ جائو ـ گوانگ ـ یین 960ـ1279 ‌م Sung
یوان قوبلای قاآن 1279ـ 1368 ‌م Yuan
مینگ چو یوان چانگ 1368ـ1644 ‌م Ming
چینگ (منچو) - 1644ـ1912 ‌م Qing (Manhu)
جمهوری چین - 1912ـ Republic of China
جمهوری خلق چین - 1949ـ People's Republic of China
*در تاریخ این سلسله‌ها اختلاف است      


 


  1. Yellow Sea
  2. East China Sea
  3. South China Sea
  4. Gulf of Tonkin
  5. Beijing
  6. Tibet Plateau
  7. Himalayas
  8. Everest
  9. Mekong
  10. Yangtze
  11. Chang
  12. Huang
  13. Yellow River
  14. Taklamakan
  15. Tarim River
  16. Pamir
  17. Tien Shan
  18. Turfan Depression
  19. Gobi Desert
  20. Inner Mongolian
  21. Dahinggan
  22. alluvial plain
  23. Manchuria
  24. North China Plain
  25. Gulf of Chihli
  26. Bayan Harshan
  27. Dadu
  28. Sichuan Basin
  29. Red Basin
  30. Shanghai
  31. Wumeng Shan
  32. karst
  33. sink
  34. ravine
  35. underground streams
  36. Leizhou Peninsula
  37. Hainan
  38. Zhu River
  39. Shandong Peninsula
  40. Tianjin
  41. Shenyang
  42. Wuhan
  43. Chongqing
  44. Guangzhou
  45. Chengdu
  46. Xi’an
  47. Harbin
  48. Nanjing
  49. Changchun
  50. Dalian
  51. hydro electric
  52. Mandarin Chinese
  53. Shang
  54. Zhou
  55. Taoism
  56. Confucianism
  57. great wall
  58. Ch’in
  59. Han
  60. Marco Polo
  61. Kublai Khan
  62. Yuan
  63. settlement
  64. Macau
  65. Ching
  66. Manchu
  67. Opium War
  68. Canton
  69. Boxer Rebellion
  70. Kuomintang
  71. Jiang Kaishek
  72. Mao Zedong