اردن
اردُن (Jordan)
موقعیت. کشور پادشاهی اُردُن در آسیای غربی، میان کشورهای سوریه در شمال، عراق و عربستان سعودی در شرق، عربستان سعودی در جنوب و رژیم اشغالگر قدس در غرب جای دارد. این کشور، که با کرانۀ کوچکی از طریق خلیج عقبه در جنوب، با دریاهای آزاد مرتبط است، ۸۹,۳۲۵ کیلومتر مربع مساحت دارد و پایتخت آن عمان است.
سیمای طبیعی. کشور اردن صحرای نسبتاً مرتفعی است که نواحی غربی آن به رود اردن و دریاچۀ بحرالمیت و درۀ کافت بزرگ[۱] منتهی می‌شود. رود اردن، تنها رودخانۀ مهم این کشور، از شمال به دریاچۀ بحرالمیت، (با ۴۰۰- متر ارتفاع، پست‌ترین ناحیۀ روی زمین است) وارد می‌شود. وادی‌العاربه که در واقع بخش کوچکی از درۀ کافت بزرگ است، از انتهای جنوبی دریاچۀ مزبور آغاز و به خلیج عقبه ختم می‌شود؛ این دره را رشته‌کوهی از بیابان معان یا صحرای عربستان شمالی جدا میکند. به‌طور کلی حدود ۷۵ درصد از کشور اردن را بیابان‌های پهناور و نسبتاً مرتفع با بلندی متوسط ۶۰۰ تا ۹۰۰ متر تشکیل داده و نواحی غربی را ارتفاعاتی با بلندی حداکثر ۱,۷۵۴ متر با نام جبل رام، بلندترین نقطۀ کشور اردن، فراگرفته است. ارتفاعات مزبور از غرب به درۀ کافت بزرگ و دریاچۀ بحرالمیت، و رود اردن منتهی می‌شود و بیشتر شهرها و آبادی‌های این کشور در همین نواحی قرار دارند. این کشور به دوازده فرمانداری کل تقسیم می‌شود و علاوه بر شهر عمان، اِربِد[۲]، سلط، زرقا، معان، و عقبه از دیگر شهرهای مهم آن محسوب می‌شوند. اردن کلاً کشوری کم‌آب[۳] است و فقط ارتفاعات غربی آن از بارندگی اندکی آن هم در فصل زمستان برخوردار است. تابستان‌های این کشور گرم و خشک است و به‌ویژه نواحی مرکزی و شرقی آن تحت تأثیر گرما و خشکی زیاد قرار دارد. نواحی پست درۀ اردن و کافت بزرگ از گرمای طاقت‌فرسای تابستان و زمستان‌های گرم برخوردار است. میانگین دمای شهرهای عمان و عقبه در دی‌ماه به ترتیب ۷.۵ و ۱۶ درجۀ سانتی‌گراد، در تیرماه ۲۵ و ۳۱.۵ درجه سانتی‌گراد است و میانگین بارندگی سالانۀ آن‌ها از ۳۴۱ و ۳۷ میلی‌متر تجاوز نمی‌کند. پوشش گیاهی اردن به گیاهان مدیترانه‌ای در ارتفاعات و کوه‌های غربی، و خار و گَوَن و بته‌های پراکنده در صحراها و بیابان‌ها محدود می‌شود؛ حیات‌وحش آن نیز به همین نسبت محدود و مختصر است و به جانوران و خزندگان و پرندگانی که با زندگی در این گونه نواحی سازگارند، منحصر می‌شود.
اقتصاد. کمبود زمین‌های قابل‌کشت و محدودشدن صنعت گردشگری به‌سبب درگیر‌ی‌های مرزی و مسائل سیاسی با رژیم اشغالگر قدس، موجب نامساعدی اقتصاد اردن شده و کشور مزبور را عمدتاً به دریافت اعتبارات بین‌المللی و وام‌ها و کمک‌های خارجی متکی کرده است. منابع طبیعی این سرزمین بسیار محدود است و ناگزیر بخش عمده‌ای از نیازهای داخلی را از طریق واردات تأمین میکند. احداث شبکه‌های آبیاری در کو‌ه‌پایه‌های غربی تا حدی به کشاورزی آن رونق بخشیده است، ولی کشت دیم هنوز نقش عمده‌ای در کشاورزی آن دارد. محدودیت چراگاه‌ها و مراتع در امر گله‌داری و پرورش دام و احشام نیز بی‌اثر نبوده و تولید گوشت و لبنیات را محدود کرده است. اگرچه ماهی‌گیری در خلیج عقبه نیازهای پروتئینی کشور را تا حدی تأمین میکند. احیای جنگل در ارتفاعات شرقی و مبارزه با بیابان‌زایی یکی از هدف‌های دولت اردن است و در این راه تا اندازه‌ای موفق بوده است. اکتشاف و بهره‌برداری از منابعی چون فسفات و پتاس در ارتقای صنعت این کشور مؤثر بوده و منابع نفت و گاز آن با وجود اندک‌بودن، تأثیر مثبتی در تولید نیروی الکتریسیته و مصارف دیگر داشته است. تولید کفش و پوشاک، کودهای فسفاته، دارو، سیمان، سفال و چینی، دخانیات، مصنوعات الکتریکی و پلاستیکی و نفت تصفیه شده ازجمله فعالیت‌های صنعتی این کشور محسوب می‌شوند و صنعت گردشگری، به‌ویژه دیدار از آثار باستانی پترا[۴]، از منابع مهم درآمد کشور اردن به‌شمار می‌آید.
حکومت و سیاست. اردن دارای نظام سلطنتی پارلمانی با دو مجلس قانون‌گذاری است. مجلس نمایندگان آن از ۸۰ عضو منتخب مردم تشکیل شده و ۴۰ سناتور مجلس سنا را شخص پادشاه برای یک دورۀ چهار‌ساله منصوب میکند و نخست‌وزیر یا رئیس دولت اردن را پادشاه با گرفتن رأی اعتماد از دو مجلس منصوب می‌دارد.
مردم و تاریخ. جمعیت کشور اردن حدود ۶,۱۸۷,۰۰۰ نفر است (۲۰۱۰) و تراکم نسبی آن به ۶۹.۳ نفر در کیلومتر مربع می‌رسد. روند افزایش جمعیت این کشور ۲.۵ درصد است و ۹۹ درصد از مردم آن را عرب‌ها تشکیل می‌دهند. ۹۳ درصدشان مسلمان‌اند و ۸۲ درصد از آنان در شهرها زندگی می‌کنند و زبان رسمی آنان عربی است. میانگین امید به زندگی در اردن ۷۰ سال است و ۸۹ درصد از بزرگسالان آن باسوادند. نواحی غربی اردن در روزگار باستان به یکی از استان‌های امپراتوری روم تعلق داشت و ویرانه‌های پِترا یادآور آن روزگار است. این سرزمین در جنگ‌های صلیبی صحنۀ نبرد مسلمانان و مسیحیان بود و در قرن ۱۶ ضمیمۀ امپراتوری عثمانی شد. مردم آن در جنگ جهانی اول، با یاری انگلیسی‌ها، علیه عثمانی سر به شورش برداشتند و میهن‌شان پس از پاپان جنگ با نام ماورای اردن به یکی از استان‌های کشور نوبنیاد سوریه مبدل شد. در آوریل ۱۹۲۱ امیرعبدالله بن حسین هاشمی به فرمانروایی ماورای اردن رسید و تحت حمایت انگلستان قرار گرفت و طی قرارداد ۲۲ مارس ۱۹۴۶ سرزمین ماورای اردن با نام کشور اردن هاشمی به استقلال رسید و امیر عبدالله با عنوان ملک عبدالله اول سلطنت کشور نوبنیاد اردن هاشمی را برعهده گرفت.