لاتینی، ادبیات

لاتینی، ادبیات (Latin literature)
ادبیات به زبان لاتینی. از کهن‌ترین دورۀ ادبیات لاتینی، قبل از قرن ۳پ‌م، که فقط تعدادی سرود و کتیبه از آن بر‌جای‌مانده است. لیویوس آندرونیکوس با ترجمۀ اودیسه و نمایش‌نامه‌های یونانی به لاتین، (ح ۲۸۴ـ۲۰۴پ‌م) این ادبیات را متأثر از ادبیات یونانی کرد. نایویوس و اِنیوس، کوشیدند حماسه‌هایی را با مضامین میهن‌پرستانه تصنیف کنند؛ نایویوس از وزن بومی «ساتورنی» استفاده کرد، اما انیوس وزن سداسی یونانی را به‌کار برد. پلاوتوس و تِرِنس، با موفقیت، کمدی یونانی را برای اجرا بر صحنۀ لاتینی تنظیم کردند. آکیوس و پاکوویوس شعر تراژیک را تصنیف کردند. لوکیلیوس (۱۹۰ـ۱۰۳پ‌م) بنیاد‌گذار شعر رواقی و کاتوی بزرگ نویسندۀ نخستین آثار منثور مهم در زبان لاتینی بودند.

عصر طلایی (۷۰پ‌م ـ۱۸م). شکوفایی شعر لاتینی با آثاری چون در ماهیت اشیا، اثر لوکرتیوس، و اشعار غنایی و شورانگیز کاتولوس آ‎غاز شد. خطابه‌ها، مقاله‌های فلسفی، و رساله‌های سیسرون به‌صورت الگویی برای نثر لاتینی درآمد. یادداشت‌های سزار دربارۀ جنگ‌هایش در همین دوره از جمهوری روم شکل گرفت. سایر نویسندگان آثار منثور این دوره عبارت‌اند از کورنلیوس نپوس، سالوست، و مارکوس ترنتیوس وارو.

عصر اوگوستوس (۴۳پ‌م ـ۱۸م). این دوره شکوفاترین دوران ادبیات لاتینی، در عصر طلایی، است. در اشعار ویرژیل و هوراس و آثار لیوی، مورخ، که از درباریان اوگوستوس بودند، احساسات شدید میهن‌پرستانه وجوددارد. ویرژیل مصنف حماسۀ بزرگ لاتینی اِنِئید است و هوراس به غزل و هجو شوروحالی خاص بخشید. شاعران جوان‌تر این دوره عبارت‌اند از اووید، که مطالب طنزآمیزی دربارۀ عشق و اسطوره نوشت، تیبولوس و پروپرتیوس، که مرثیه و اشعار جنسی می‌‌سرودند. تراژدی نیز مجدداً رواج یافت و افرادی چون آسینیو پولیو (۷۶پ‌م ـ۵م)، واریوس روفوس (‌۷۴ـ۱۴پ‌م)، و اوگوستوس به آن می‌پرداختند.

عصر نقره‌ای (۱۸ ـ ح ۱۳۰م). دومین دورۀ مهم ادبیات امپراتوری با ظهور نویسندگان دوران حکومت نرون آغاز می‌شود: سِنِکا، فیلسوف رواقی؛ لوکان، نویسندۀ حماسۀ فارسالیا؛ پرسیوسِ طنز‌پرداز؛ و پترونیوس رمان‌نویس. سال‌های پایانی قرن ۱ و آغاز قرن ۲ افرادی چون تاکیتوس، مورّخ و سالنامه‌نویس، و یوونال، شاعر طنزپرداز، ظهور کردند؛ سایر نویسندگان این دوره عبارت بودند از مارسیالِ قطعه‌پرداز و نویسندۀ دایرة‌المعارف علمی، پلینی مهتر، پلینی کهتر، رساله‌نویس، کوئینتیلیان، منتقد، سوئتونیوس، مورخ، و استاتیوس، شاعر حماسی. از قرون‌ ۲ تا ۵ م فقط یک نویسندۀ مهم غیرمسیحی ظهور کرد که آپولیوس نام داشت، اما نویسندگان مسیحی توانایی چون ترتولیانوس و سیپریان نیز وجود داشتند، که دنباله‌رو آرنوبیوس ( ـ۳۲۷م) و لاکتانیتوس ( ـ۳۲۵م) بودند. در قرن ۴،‌ افرادی چون اوسونیوس، کلودیان، و شاعران مسیحی، ازجمله پرودنتیوس و آمبروز قدیس شعر را احیا کردند. دورۀ کلاسیک با تألیف کتاب شهر خدا، به قلم اوگوستین قدیس، و ترجمۀ کتاب مقدس، به قلم جروم قدیس، به پایان رسید و قرون وسطا آغاز ‌شد.

قرون وسطا. در قرون وسطا، لاتینی زبان کلیسا بود و معمولاً برای نوشتن آثاری در زمینه‌های الهیات، فلسفه، سرگذشت‌ها،‌ و آثار عالمانه کاربرد داشت. شعر لاتینی، که با قافیه و وزن غیر کلاسیک منطبق شده بود، برای سرودهای مذهبی و نیز تصنیف‌های غیرمذهبی عالمان، ازجمله کارمینا بورانا استفاده می‌شد. لهجۀ لاتینی قرون وسطایی به‌‌تدریج به زبان‌های رُمانس ملی و محلی، ازجمله فرانسوی، ایتالیایی، و اسپانیایی تغییر یافت. حتی پس از دوران اصلاحات دینی نیز لاتینی زبان بین‌المللی عالمان و نویسندگان انگلیسی‌زبانی چون تامس مور، فرانسیس بیکن، جان میلتون، و بسیاری دیگر بود.

 

---