بین النهرین، هنر

بِین‌النَّهرِین، هنر (Mesopotamian art)

بِين‌النَّهرِين، هنر

هنر تمدن‌های باستانیِ اطراف دو رودخانۀ دجله و فرات، عراق کنونی. هنر در بین‌النهرین، بیشتر برای تجلیل از حکومت‌های مقتدر به‌کار می‌رفت، و اغلب بازتابی بود از اعتقاد به همبستگی سلطنت و الوهیت.

هنر سومری (۳۵۰۰ـ۲۳۰۰پ‌م). سومر، نخستین تمدن قدرتمند بین‌النهرین، در شهرهای اور، اِریدو، و اوروک در جنوب بین‌النهرین تمرکز داشت. سومریان پرستشگاه‌هایی بر فراز هرم‌های پلکانی عظیمِ موسوم به زیگورات، و کاخ‌های بزرگی با تزیینات فراوان می‌ساختند. مجسمه‌های سومری، پیکره‌های چکیده‌نمای ایستادۀ مرمرین، با دست‌های به‌هم‌گرفته و چشمان درشت‌اند؛ قدمت پیکره‌های به‌دست‌آمده از معبد اَبو در تِل اَسمَر به ۲۷۰۰پ‌م بازمی‌گردد. مجسمه‌های رخامیِ قدیم‌تر از آن‌ها، همچون سردیس زن(۳۰۰۰پ‌م؛ موزۀ عراق، بغداد)، طبیعت‌گرایانه‌تر و ظریف‌ترند. درفش اور (۲۵۰۰پ‌م)، جعبه‌ای مزین به تصویرهای برساخته از سنگ لاجورد، صدف، و ماسۀ قرمز، نمونه‌ای از معرق‌کاری سومری است. سومریان که حدود ۳۰۰۰پ‌م خط را اختراع کردند، مهرهای استوانه‌ای خوش‌تراشی از انواع سنگ‌ها، ازجمله مرمر، رخام، عقیق، و لاجورد ساختند. آنان نیز همچون مصریان باستان، که حدوداً معاصرشان بودند، به زندگی پس از مرگ اعتقاد داشتند و از این ‌رو گورهای خود را از اشیای هنری و وسایل زندگی می‌انباشتند.

هنر اکّدی (۲۳۰۰ـ۲۱۵۰پ‌م). مهاجمان اکدی به‌سرعت شیوه‌های سومری را جذب کردند. لوح سنگی قائم پیروزی نارامسین (۲۲۰۰پ‌م؛ لوور، پاریس) با نقوش برجسته‌اش، صحنه‌ای است از یک نبرد نظامیِ قوم جنگاور اکدّی. چیره‌دستی فنی و هنریِ اکدیان در ساخت پیکرۀ مفرغیدر سردیس پادشاه اکدی (۲۲۰۰پ‌م؛ موزۀ عراق، بغداد) نمایان است.

هنر آشوری (۱۴۰۰ـ۶۰۰پ‌م). هنر شاخص آشوریان ساختِ نقوش برجستۀ روایی بود. آنان برخلاف دیگر اقوام جنوب بین‌النهرین به منابع سنگی فراوانی دسترسی داشتند و به‌‌همین سبب انبوهی از آثار نقش‌برجسته‌های بسیاری از آنان به‌خوبی برجا مانده است. آن‌ها آثار هنری را در تزیین کاخ‌ها، ازجمله کاخ آشور بانی‌پال (قرن ۷پ‌م) به‌کار می‌بردند. نقوش برجستۀ خوش‌تراش این کاخ، همچون صحنه‌هایی نمایشی از شکار شیر، اکنون در موزۀ بریتانیا در لندن نگهداری می‌شود. گاوهای بالدار با صورت انسان، ازجمله مجسمه‌های آشوری‌اند که شماری از آن‌ها را به‌منزلۀ نگهبان بر آستانۀ دروازه‌های کاخ تراشیده‌اند (لوور، پاریس).

هنر بابِلی (۶۲۵ـ۵۳۸پ‌م). از قرن ۶پ‌م، در عهد حکومت پادشاه نبوکد نصر دوم، هنر بابل شکوفا شد. او باغ‌های پلکانی مشهور به باغ‌های معلق بابِل را ساخت. بابلیها با انواع هنرهای بین‌النهرین طبع‌آزمایی کردند، و در ساخت نقوش برجسته با کاشی‌های لعاب‌دارِ برّاق مهارت داشتند. نمونه‌ای از این هنر، در دروازۀ ایشتر (ح ۵۷۵پ‌م؛ موزۀ‌ پرگامون، برلین، و موزۀ هنری متروپولیتن نیویورک)، از معبد بعل یا برج بابل مذکور در تورات، تجلّی یافته است.