موزاییک
موزائیک (mosaic)
طرح یا تصویری، معمولاً برای کف یا دیوار، که با کارگذاشتن قطعه‌های کوچک (مهره‌موزائیک[۱])، از مرمر، شیشه، یا مواد دیگر، در بستر سیمانی ایجاد می‌شود. یونانیان باستان نخستین قومی بودند که موزائیک را در ابعاد بزرگ ساختند (ازجمله در کاخ سلطنتی مقدونی[۲] در پِلا[۳]). رومیان از آن در حمام‌ها و خانه‌های ییلاقی خود استفاده می‌کردند (یک نمونۀ مشهور آن در ویلای هادریانوس[۴] در تیوولی[۵] است). موزائیک‌کاری در اوایل دورۀ بیزانس[۶] به‌اوج تکامل خود رسید (همچون موزائیک‌های کلیسای سان ویتاله[۷] در راونا[۸]).
کهن‌ترین شکل‌ها. موزائیک را در بین‌النهرین[۹] و مصر باستان، برای تزیین، در مقیاس کوچک به‌کار می‌بردند؛ جواهرات و اشیای قابل حملی همچون درفش اور[۱۰] (موزۀ بریتانیا[۱۱]) از آن جمله‌اند.
رومی. استفاده از موزائیک در پیاده‌روها، که از قرار معلوم برگرفته از یونان باستان بود، نزد رومیان به‌اوج شکوفایی رسید. موزائیک‌های رومی از طرح‌های هندسی[۱۲]، تا تصویرهای دقیق را دربر‌می‌گیرند. کبوترهای پلینی[۱۳] در ویلای هادریانوس که از نهایت ظرافت در رنگ‌آمیزی برخوردارند، و موزائیک نبرد اِسکَندَر مقدونی و داریوش[۱۴] که در پومپئی[۱۵] از نقاشی فیلوکسنوس[۱۶] نسخه‌برداری شده است، از نمونه‌های مشهور موزائیک‌کاری رومی‌اند.
بیزانسی. در دورۀ بیزانس، موزائیک‌هایی از قطعات شیشۀ رنگی یا زراندود[۱۷]، به‌نحو خیره‌کننده‌ای در تزیین دیوارهای وسیع استفاده می‌شد. در این موزائیک‌ها، درخشش روکش[۱۸] طلا، سنجیدگی ناهمواری‌های سطوح، و هم‌نشینی رنگ‌های گوناگون، با سادگی در فرم درآمیخته‌اند. موزائیک تا پیدایش فرسک[۱۹] در ایتالیا نوعِ مسلط نقاشی دیواری باقی ماند. در رم، قدیم‌ترین موزائیک‌های مسیحی، در کلیساهای سانتا کُستانتسا[۲۰] (قرن ۴م) و سانتا ماریا مادجوره[۲۱] (قرن‌های ۴ و ۵م)، نخستین نمونه‌های باشکوهِ تصاویر دینی‌اند. در موزائیک‌های معروف کلیسای سان ویتاله در راونا، امپراتور یوستی‌نیانوس[۲۲] و همسرش تئودورا[۲۳] و ملازمانشان تصویر شده‌اند. سانت آپولیناره نوئوو[۲۴]، و مقبرۀ گالّا پلاکیدیا[۲۵]، از دیگر شاهکارهای هنر موزائیک‌کاری در راوناست. در نزدیکی ونیز، در کلیسای جامع تورچلّو[۲۶]، موزائیک‌هایی از قرن ۱۲م برجا مانده است. از نمونه‌های برجستۀ دیگر، موزائیک‌های کلیسای جامع سانتا سوفیا[۲۷] (ایا صوفیه[۲۸] کنونی) در استانبول (قسطنطنیه) از قرن ۶م، و کلیسای (اکنون مسجد) قریۀ جامع[۲۹] از قرن ۱۳م، درخور ذکرند. در یونان موزائیک‌های کلیسای دِمِتریوس[۳۰] در سالونیک[۳۱] از قرن ۷م، کلیسای دافنی[۳۲] (بین آتن و اِلِئوسیس[۳۳]) از قرن ۱۱م، و نزدیک آتن در خوسیاس لوکاس[۳۴] از قرن ۱۱م، نمونه‌هایی گزیده‌اند. در کیِف[۳۵] (پایتخت اوکراین) نیز موزائیک‌های زیبایی از قرن ۱۱م باقی مانده است. هنرمندان بیزانس در بسیاری از نقاط جهان، از یونان و ایتالیا، تا پالرمو[۳۶] و مونرآله[۳۷] (هر دو در سیسیل، که شاهد رونق بسیارِ نقاشی موزائیکی در قرن ۱۲م بودند)، کلن[۳۸]، قرطبه[۳۹]، بیت‌المقدس (اورشلیم)، و دمشق نیز هنر آفریدند.
موزائیک‌های جدیدتر. هنر موزائیک در دوران معاصر فقط در ونیز دوام آورد. در این شهر آمیزه‌ای از سنّتِ بیزانسی و تحولات جدیدتر، در قالب آثار زنجیرای، از قرن ۱۲م تا قرن ۱۸، در کلیسای جامع سان مارکو[۴۰]، و طرح‌های جدیدی از تیسین[۴۱] و تیه‌پولو[۴۲]، تجلّی یافته‌اند. تلاش‌های جدیدتر برای احیای موزائیک‌های تصویری چندان موفقیت‌آمیز نبوده‌اند. در انگلستان در قرن ۱۹م، جنبش هنرها و صنایع دستی[۴۳]، و احیای گوتیک[۴۴]، خلق شماری موزائیک‌کاری کوچک‌اندازه در کلیساها را در پی داشت. آثار ائِینار فورسِت[۴۵]، هنرمند سوئدی، برای ساختمان شهرداری[۴۶] استکهلم؛ و آثار بوریس آنرِپ[۴۷]، هنرمند انگلیسی، برای کلیسای جامع وست‌مینستر[۴۸] در لندن، و نیز کف سرسرای ورودی نگارخانۀ ملی لندن[۴۹] ازجمله موزاییک‌های تصویری قرن بیستم‌اند.
- ↑ tesserae
- ↑ Macedonian
- ↑ Pella
- ↑ Hadrian’s Villa
- ↑ Tivoli
- ↑ Byzantine
- ↑ San Vitale
- ↑ Ravenna
- ↑ Mesopotamia
- ↑ Standard of Ur
- ↑ British Museum
- ↑ formal
- ↑ Pliny
- ↑ Darius
- ↑ Pompeii
- ↑ Philoxenos
- ↑ gilded
- ↑ leaf
- ↑ fresco
- ↑ Sta Costanza
- ↑ Sta Maria Maggiore
- ↑ Emperor Justinian
- ↑ Empress Theodora
- ↑ Sant’ Apollinare Nuovo
- ↑ Galla Placidia
- ↑ Torcello
- ↑ Sta Sophia
- ↑ Hagia Sophia
- ↑ Kariye Camii
- ↑ Demetrios
- ↑ Salonika
- ↑ Daphni
- ↑ Eleusis
- ↑ Hosias Lukas
- ↑ Kiev
- ↑ Palermo
- ↑ Monreale
- ↑ Cologne
- ↑ Cordoba
- ↑ St Mark’s Cathedral
- ↑ Titian
- ↑ Tiepolo
- ↑ Arts and Crafts Movement
- ↑ Gothic Revival
- ↑ Einar Forseth
- ↑ City Hall
- ↑ Boris Anrep
- ↑ Westminster Cathedral
- ↑ National Gallery, London