موزاییک

از ویکیجو | دانشنامه آزاد پارسی

موزائیک (mosaic)

موزائيک ورودي نگارخانه لندن
موزائيک ورودي نگارخانه لندن
موزائيک ورودي نگارخانه لندن

طرح یا تصویری، معمولاً برای کف یا دیوار، که با کارگذاشتن قطعه‌های کوچک (مهره‌موزائیک[۱])، از مرمر، شیشه، یا مواد دیگر، در بستر سیمانی ایجاد می‌شود. یونانیان باستان نخستین قومی بودند که موزائیک را در ابعاد بزرگ ساختند (از‌جمله در کاخ سلطنتی مقدونی[۲] در پِلا[۳]). رومیان از آن در حمام‌ها و خانه‌های ییلاقی خود استفاده می‌کردند (یک نمونۀ مشهور آن در ویلای هادریانوس[۴] در تیوولی[۵] است). موزائیک‌کاری در اوایل دورۀ بیزانس[۶] به‌اوج تکامل خود رسید (همچون موزائیک‌های کلیسای سان ویتاله[۷] در راونا[۸]).

کهن‌ترین شکل‌ها. موزائیک را در بین‌النهرین[۹] و مصر باستان، برای تزیین، در مقیاس کوچک به‌کار می‌بردند؛ جواهرات و اشیای قابل حملی همچون درفش اور[۱۰] (موزۀ بریتانیا[۱۱]) از آن جمله‌اند.

رومی. استفاده از موزائیک در پیاده‌روها، که از قرار معلوم برگرفته از یونان باستان بود، نزد رومیان به‌اوج شکوفایی رسید. موزائیک‌های رومی از طرح‌های هندسی[۱۲]، تا تصویرهای دقیق را دربر‌می‌گیرند. کبوترهای پلینی[۱۳] در ویلای هادریانوس که از نهایت ظرافت در رنگ‌آمیزی برخوردارند، و موزائیک نبرد اِسکَندَر مقدونی و داریوش[۱۴] که در پومپئی[۱۵] از نقاشی فیلوکسنوس[۱۶] نسخه‌برداری شده است، از نمونه‌های مشهور موزائیک‌کاری رومی‌اند.

بیزانسی. در دورۀ بیزانس، موزائیک‌هایی از قطعات شیشۀ رنگی یا زراندود[۱۷]، به‌نحو خیره‌کننده‌ای در تزیین دیوارهای وسیع استفاده می‌شد. در این موزائیک‌ها، درخشش روکش[۱۸] طلا، سنجیدگی ناهمواری‌های سطوح، و هم‌نشینی رنگ‌های گوناگون، با سادگی در فرم درآمیخته‌اند. موزائیک تا پیدایش فرسک[۱۹] در ایتالیا نوعِ مسلط نقاشی دیواری باقی ‌ماند. در رم، قدیم‌ترین موزائیک‌های مسیحی، در کلیساهای سانتا کُستانتسا[۲۰] (قرن ۴م) و سانتا ماریا مادجوره[۲۱] (قرن‌های ۴ و ۵م)، نخستین نمونه‌های باشکوهِ تصاویر دینی‌اند. در موزائیک‌های معروف کلیسای سان ویتاله در راونا، امپراتور یوستی‌نیانوس[۲۲] و همسرش تئودورا[۲۳] و ملازمانشان تصویر شده‌اند. سانت آپولیناره نوئوو[۲۴]، و مقبرۀ گالّا پلاکیدیا[۲۵]، از دیگر شاهکارهای هنر موزائیک‌کاری در راوناست. در نزدیکی ونیز، در کلیسای جامع تورچلّو[۲۶]، موزائیک‌هایی از قرن ۱۲م برجا مانده است. از نمونه‌های برجستۀ دیگر، موزائیک‌های کلیسای جامع سانتا سوفیا[۲۷] (ایا صوفیه[۲۸] کنونی) در استانبول (قسطنطنیه) از قرن ۶م، و کلیسای (اکنون مسجد) قریۀ جامع[۲۹] از قرن ۱۳م، درخور ذکرند. در یونان موزائیک‌های کلیسای دِمِتریوس[۳۰] در سالونیک[۳۱] از قرن ۷م، کلیسای دافنی[۳۲] (بین آتن و اِلِئوسیس[۳۳]) از قرن ۱۱م، و نزدیک آتن در خوسیاس لوکاس[۳۴] از قرن ۱۱م، نمونه‌هایی گزیده‌اند. در کیِف[۳۵] (پایتخت اوکراین) نیز موزائیک‌های زیبایی از قرن ۱۱م باقی مانده است. هنرمندان بیزانس در بسیاری از نقاط جهان، از یونان و ایتالیا، تا پالرمو[۳۶] و مونرآله[۳۷] (هر دو در سیسیل، که شاهد رونق بسیارِ نقاشی موزائیکی در قرن ۱۲م بودند)، کلن[۳۸]، قرطبه[۳۹]، بیت‌المقدس (اورشلیم)، و دمشق نیز هنر آفریدند.

موزائیک‌های جدیدتر. هنر موزائیک در دوران معاصر فقط در ونیز دوام آورد. در این شهر آمیزه‌ای از سنّتِ بیزانسی و تحولات جدیدتر، در قالب آثار زنجیرای، از قرن ۱۲م تا قرن ۱۸، در کلیسای جامع سان مارکو[۴۰]، و طرح‌های جدیدی از تیسین[۴۱] و تیه‌پولو[۴۲]، تجلّی یافته‌اند. تلاش‌های جدیدتر برای احیای موزائیک‌های تصویری چندان موفقیت‌آمیز نبوده‌اند. در انگلستان در قرن ۱۹م، جنبش هنرها و صنایع دستی[۴۳]، و احیای گوتیک[۴۴]، خلق شماری موزائیک‌کاری کوچک‌اندازه در کلیساها را در پی داشت. آثار ائِینار فورسِت[۴۵]، هنرمند سوئدی، برای ساختمان شهرداری[۴۶] استکهلم؛ و آثار بوریس آنرِپ[۴۷]، هنرمند انگلیسی، برای کلیسای جامع وست‌مینستر[۴۸] در لندن، و نیز کف سرسرای ورودی نگارخانۀ ملی لندن[۴۹] ازجمله موزاییک‌های تصویری قرن بیستم‌اند.

 


  1. tesserae
  2. Macedonian
  3. Pella
  4. Hadrian’s Villa
  5. Tivoli
  6. Byzantine
  7. San Vitale
  8. Ravenna
  9. Mesopotamia
  10. Standard of Ur
  11. British Museum
  12. formal
  13. Pliny
  14. Darius
  15. Pompeii
  16. Philoxenos
  17. gilded
  18. leaf
  19. fresco
  20. Sta Costanza
  21. Sta Maria Maggiore
  22. Emperor Justinian
  23. Empress Theodora
  24. Sant’ Apollinare Nuovo
  25. Galla Placidia
  26. Torcello
  27. Sta Sophia
  28. Hagia Sophia
  29. Kariye Camii
  30. Demetrios
  31. Salonika
  32. Daphni
  33. Eleusis
  34. Hosias Lukas
  35. Kiev
  36. Palermo
  37. Monreale
  38. Cologne
  39. Cordoba
  40. St Mark’s Cathedral
  41. Titian
  42. Tiepolo
  43. Arts and Crafts Movement
  44. Gothic Revival
  45. Einar Forseth
  46. City Hall
  47. Boris Anrep
  48. Westminster Cathedral
  49. National Gallery, London