آخرالزمان
آخِرالزّمان The End of the world (apocalypse)
اصطلاحی در فرهنگ ادیان بزرگ جهان، به‌ویژه ادیان ابراهیمی، اطلاق‌شده به مجموعه عقایدِ مربوط به پایان این جهان و پیدایش جهان دیگر. در قرآن، نص صریحی دربارۀ این مفهوم وجود ندارد، امّا در کتب حدیث و تفسیر از این اصطلاح در دو معنی یاد شده است؛ نخست دوره‌ای زمانی که با نبوت پیامبر اسلام (ص) آغاز می‌شود و تا روز قیامت ادامه می‌یابد، و دوم دوره‌ای که مهدی موعود (عج) با بروز علائمی ظهور می‌کند، که در واقع دنبالۀ دورۀ نخست است و عامۀ مسلمانان، به‌ویژه شیعیان، بدان باور دارند. اگرچه همۀ فرقه‌های اسلامی کلیّت مفهوم آخرالزمان را پذیرفته‌اند، اما در این‌که آیا علائم آخرالزمان با ظهور امام زمان پدیدار می‌شود، و نیز این‌که او کیست، اختلاف دارند. باور به آخرالزمان در میان یهودیان از قرن‌های ۳ و ۲پ‌م پدید آمد. پیش از آن بنی‌اسرائیل که خود را قوم برگزیدۀ خداوند می‌دانستند، در انتظار زمانی بودند که در «ارض موعود» استقرار یابند. در دوره‌های بعد که این قوم دچار تفرقه و به‌لحاظ دینی و اخلاقی به انحطاط کشیده شد، انتظارِ زمانی می‌رفت که پیشوایانی چون موسی، داود و سلیمان ظهور کنند و آنان را از تیره‌بختی نجات دهند. این مسئله در کتاب‌های عهد عتیق رفته‌رفته بسط یافت و روز یهوه (روز انتقام خداوند از گناهکاران و پیمان‌شکنان و کافران) در دوره‌های پس از اسارت قوم یهود معنایی وسیع‌تر به‌خود گرفت و به مفهوم آخرالزمان تبدیل شد. مسیحیان نیز معتقد به رجعت عیسی مسیح هستند و او را همان موعود آخرالزمان می‌دانند. در بخش‌های مختلف عهد جدید، به‌ویژه در مکاشفات یوحنا، روایت‌های گوناگونی دربارۀ رجعت عیسی مسیح و وقوع آخرالزمان آمده، که ناهمسانی‌ها و بعضاً تناقض‌های مطرح‌شده سبب اختلاف‌‌نظر میان اصحاب کلیسا و ناهماهنگی در تفاسیر بوده است. در سرود‌های زردشت (گات‌ها) چندبار به واژۀ سوشیانت (سوشیانس) به‌معنای سودبخش، اشاره شده است که منجی نهایی زردشتیان به‌شمار می‌رود. واژۀ فرشوکرتی (در پهلوی فرشگرد)، به‌معنی کامل‌سازی جهان، از دیگر اصطلاحاتی است که در گات‌ها از آن سخن رفته و مربوط به موضوع آخر جهان، یعنی نابودی نهایی اهریمن و نیروهای اهریمنی و بازگشت جهان به کمال نخستین، است. در اوستای متأخر، که تلفیقی از عقاید زردشتی و باورهای پیش از زردشت و نیز تحولات دینی بعدی است، به پایان جهان و مسئلۀ آخرالزمان فراوان اشاره شده است. گفتنی است که برخی از ادیان و آیین‌های سراسر جهان کمابیش مسئلۀ رجعت و وقوع آخرالزمان را به‌شکل‌های مختلفی مطرح کرده‌اند. نیز ← هزاره‌باوری