فارابی، ابونصر محمد (فاراب ۲۵۷ـ دمشق ۳۳۸ق)
| ابونصر محمدفارابی | |
|---|---|
| زادروز |
فاراب ۲۵۷ق |
| درگذشت | دمشق ۳۳۸ق |
| ملیت | ایرانی |
| شغل و تخصص اصلی | فیلسوف، منطقی، ریاضی‌دان |
| شغل و تخصص های دیگر | موسیقی‌دان |
| آثار | رسالةالحروف که به اقتفای متافیزیک ارسطو نگاشته شده؛ آراء اهل‌المدینة الفاضلة؛ السیاسة المدنیة؛ اغراض مابعدالطبیعه؛ تحصیل‌السعادة؛ التعلیقات؛ احصاء العلوم؛ الجمع بین رأیی الحکیمین (افلاطون و ارسطو)؛ الموسیقی‌الکبیر |
| گروه مقاله | ریاضیات، موسیقی |
فارابی، ابونصر محمد (فاراب ۲۵۷ـ دمشق ۳۳۸ق)
(مشهور به: معلم ثانی) فیلسوف، منطقی، ریاضی‌دان و موسیقی‌دان ایرانی. پدر ایرانی‌الاصل فارابی از سرداران سپاه ترک بود که با زنی از ترکان ازدواج کرد. فارابی در زادگاهش به کسب علم پرداخت و گویا در حدود ۳۶سالگی محضر یوحنا بن حیلان، از مسیحیان نسطوری متمایل به فلسفۀ اسکندرانی، را در مرو درک کرد، سپس به بغداد و حرّان رفت و نزد ابوبشر متّی و ابوبکر بن سراج علوم عقلی و زبان عربی را فراگرفت. پس از این دوره به درنگ و تأملی سی‌ساله نشست و بسیاری از آثار خود را نگاشت. در ۳۳۰ق به دربار سیف‌الدولۀ حمدانی در حلب پیوست و مورد اِکرام او قرار گرفت، با‌این‌حال از شیوۀ زاهدانۀ خویش عدول نکرد. فارابی در مبانی فلسفی اگرچه فیلسوفی مشایی شناخته شده، در پاره‌ای از مباحث فلسفی معرفت‌شناسی و چگونگی عقول از مبانی نوافلاطونی و حتی از مبانی شرعی تأثیر پذیرفته، و از همین‌رو آرای نوی را در چگونگی پیوند دین و فلسفه ابراز داشته است. فارابی در مبانی منطقی برخلاف بسیاری از منطقیان با آسان‌نویسی و دقت نظر مبانی منطق ارسطویی را به‌رشتۀ تحریر درآورده و خود با امعان نظر در مباحث آن، به استوارساختن پیکرۀ آن پرداخته است. او برخلاف بسیاری از فلاسفه، در راستای حکمت عملی به تبیین بنیاد مدینۀ فاضله پرداخته و کمال انسان را به زندگی در مدینۀ فاضله دانسته است. در نظر او مدینۀ فاضله دربردارندۀ انسان‌هایی است که به سعادت خود می‌اندیشند و در پرتو کمال عقلی به تکمیل رفتار و کردار خود می‌پردازند؛ این مدینه به تَبَعِ تمام جوامع دارای رئیسی است با دوازده خصلت نیک: خوش‌فهمی، تیزهوشی، حافظۀ زیاد، خوش‌بیان، بزرگ طبع، با اراده، دوستدار علم و تربیت، دوستدار راستی، عدالت‌خواه و ظلم‌ستیز، کوچکی مال دنیا در نظرش، عدم میل به شهوات، عدم لجاجت. فارابی در همین راستا افزون بر تبیین اقسام مدینه‌ها با اغراض گوناگون، به نقد و بررسی آن‌ها می‌پردازد. فارابی از بنیانگذاران موسیقی علمی بوده و آثار مهمی در این زمینه تألیف کرده و خود نیز در موسیقی علمی تبحر داشته است. از فارابی افزون بر نگارش‌های بسیار مهمّش در فصول مختلف منطق (مشهور به منطقیات)، هجده رساله گزارش شده، همچون رسالةالحروف که به اقتفای متافیزیک ارسطو نگاشته شده؛ آراء اهل‌المدینة الفاضلة؛ السیاسة المدنیة؛ اغراض مابعدالطبیعه؛ تحصیل‌السعادة؛ التعلیقات؛ احصاء العلوم؛ الجمع بین رأیی الحکیمین (افلاطون و ارسطو)؛ الموسیقی‌الکبیر که مهم‌ترین کتاب موسیقی در جهان اسلام است. مجموعۀ آثار فارابی در ۱۶۳۸ در پاریس به‌چاپ رسید.