افتالموسکوپ
افتالموسکوپ (Ophthalmoscope)
ابزاری برای معاینۀ چشم. معاینۀ داخل چشم[۱] با استفاده از افتالموسکوپ انجام میشود. افتالموسکوپ نور را از راه مردمک به داخل چشم میتاباند تا پزشک بتواند شبکیه، زجاجیه و دیگر بخشهای داخل چشم را مشاهده و به سلامتی یا آسیبها پی ببرد. این ابزار دو کارآیی دارد: 1ـ پارگی، جداشدگی و عفونت شبکیه، آب مروارید، آب سیاه، آسیب عصب بینایی، ملانوما[۲] (یا نوعی سرطان چشم)، تومور چشمی، فشار چشم، آسیب زجاجیه، مشکلات دیسک نوری و دیگر اختلالات بینایی و چشم 2ـ بررسی تأثیر دیابت، تومور مغزی، فشار خون و سکتۀ مغزی بر چشم. در دو سدۀ اخیر، پزشکانِ رشتههای مختلف همواره از این دستگاه برای شناخت بیماریها و پیشگیری از برخی آسیبها استفاده کردهاند.
تاریخچه
مشاهده داخل چشم از دریچۀ مردمک از قدیم مورد توجه بوده؛ علی بن عیسی کحال (درگذشتۀ 430ق) نویسندۀ تذکرةالکحالین به این موضوع پرداخته است. اما چارلز بابیج[۳]، پزشک انگلیسی، به عنوان اولین مخترع افتالموسکوپ در 1847م شناخته میشود. به دلیل اینکه دستگاه او کارآیی لازم را نداشت، چندسالی کنار گذاشته شد تا اینکه در 1851م هرمان فون هلمهولتز[۴]، فیزیولوژیست آلمانی، بدون اطلاع از اختراع پیشین، دستگاه دیگری به این منظور ساخت. سه سال بعد و پس از فراگیری، این دستگاه به نام افتالموسکوپ تثبیت شد. پس از آن، کوششهای بسیار در تکمیل و افزایش کارآیی آن شده است. اگبرت رکوس[۵] سازۀ هلمهولتز را با افزودن لنز کاملتر کرد. ویلیام کامینگ[۶]، چشمپزشک بیمارستان رویال لندن[۷]، به منظور دستیابی به تصویر بهتر از داخل چشم، دید ناظر را با منبع نور هماهنگ کرد. آندریاس آناگنستاکیس[۸] آینۀ مقعر را به آن افزود. در 1885م، ویلیام دنت[۹] آن را با لامپ جدید به انجمن چشمپزشکی آمریکا ارائه کرد؛ تا نوبت به فرانسیس ولش[۱۰] و ویلیام آلین[۱۱] رسید که در 1915م افتالموسکوپ مستقیم را ساخته و عرضه کردند. پس از آن شرکت ولش ـ آلین[۱۲] همواره در پیشرفت و ارتقای دستگاه و تولید بهروز آن کوشیده است.
انواع
افتالموسکوپ انواع متنوعی چون ثابت و جیبی، مستقیم و غیرمستقیم دارد و هر نوع آن از کارآیی خاصی برخوردار است. نوع ثابت روی میز مستقر میشود، بیمار روبرو و پزشک پشت آن مینشیند؛ جیبی به اندازۀ چراغقوه کوچک است و بسیاری از پزشکان از آن استفاده میکنند؛ در افتالموسکوپ مستقیم، لامپ نوردهنده به مردمک در دستگاه نصب شده، تصویر داخل چشم را تا 15برابر بزرگنمایی میکند. تصویر را غیرمعکوس ولی فضای کوچکتر را نشان میدهد؛ در غیرمستقیم، لامپ مجزا از دستگاه است. دو مدلِ یکچشمی و دوچشمی دارد و شبیه عینک میباشد. فضای بزرگتری را نشان میدهد، اما بزرگنمایی آن 2 تا 5 برابر و تصویرش معکوس است. مهمترین اجزاء این دو نوع، لنزهایی برای بزرگنمایی، لامپ یا منبع نوردهنده به داخل چشم، و آینۀ مقعر است. نوع دیگرِ این ابزار به نام افتالموسکوپ لامپاسلیت[۱۳] است که به دلیل نزدیکی لنزها به چشم بیمار، فضای داخل چشم را واضحتر و سهبعدی نشان میدهد ولی قابلیت بزرگنمایی ندارد.