پیشا کلمبی، هنر

پیشا‌کُلُمْبی، هنر (pre-Columbian)

هنر تمدن‌های امریکای مرکزی و جنوبی، پیش از ورود استعمارگران اروپایی در قرن ۱۶. هنر پیشاکلمبی زمانی طولانی، از ۱۸۰۰پ‌م تا ۱۵۰۰م، رونق داشته است. آثار آن طیف وسیعی را دربر می‌گرفتند؛ طرح‌های خطیِ زاویه‌دار و اشیای سفالی، ویژگی‌ مشترک این هنر در سراسر منطقه بود.

هنر امریکای مرکزی. هنر تمدن‌های امریکای مرکزی و مکزیک تا زمان استیلای اسپانیا را هنر امریکای مرکزی می‌نامند. تمدن‌های امریکای میانه را می‌توان به سه دورۀ تاریخی تقسیم کرد: پیشاکلاسیک (تا ۲۰۰م)، کلاسیک (ح ۲۰۰ـ۹۰۰م)، و پساکلاسیک (ح ۹۰۰ تا ۱۵۸۰م). دورۀ پیشاکلاسیک تحت سیطرۀ تمدن بسیار پیشرفتۀ اولمِک بود، که حدود ۱۲۰۰ـ۶۰۰ پ‌م بالندگی داشت. اولمک‌ها تندیسکهایی از سنگ یشم و سردیس‌های غول‌آسای درشت‌اندامی به بلندی دو متر می‌ساختند، که هنوز به‌طرزی مرموز در مناظر جا دارند. در دورۀ کلاسیک، تمدن مایا حاکم بود. همچون اقوام میسی‌سیپیایی؛ مایاها نیز جوامع بزرگ زراعی داشتند، به خط تصویری خاص خود می‌نوشتند، و حتی ستاره‌شناسی پیشرفته‌ای داشتند. از این‌رو باران، کشاورزی، و باروری، دست‌مایه‌های اصلی هنر مایا بود، که بیشتر در قالب نقوش برجسته، آرایش سطوح، و نیز تا حدی مجسمه‌سازی تجلّی می‌یافت. مایاها ساختمان‌هایشان را با صورت‌نگاشتها و نقوش قراردادی می‌آراستند. در آغاز دورۀ پساکلاسیک (قرون ۱۰ـ۱۲م) قوم تولتک تسلط یافت که پیکره‌های تخته‌سنگی بزرگی می‌ساختند. قوم میکستک شیوۀ نقاشی مشهور به میکستک ـ پوئبلا را پدید آورد، که در نقاشی‌های دیواری و نسخه‌های خطی آنان بازتاب یافته است؛ در این شیوه، سراسر کار از نقوش هندسی تخت پوشیده می‌شود. تمدن آزتک در مکزیک، نمونه‌های بسیار گویایی از هنر آزتک را فراهم آورد، ازجمله جمجمه‌های تزیین‌‌شدۀ اسیران و پیکره‌های سنگی؛ تلاسولتئول الهۀ زایمان، از زیباترینِ آن‌هاست.

هنر امریکای جنوبی. در منطقۀ آند امریکای جنوبی (جایی که اکنون کشور پرو واقع است)، تمدن چاوین، ۱۰۰۰ تا ۳۰۰ پ‌م، شکوفا شد. اقوام آندی موچه یا موچیکا که حدود ۱۰۰ـ۸۰۰م می‌زیستند، زبده‌ترین صنعتگران امریکا را در اختیار داشتند. از تمدن اینکا در پرو و بولیوی (ح ۱۲۰۰ـ۱۵۸۰م)، تندیسک‌هایی از انسان و حیوان باقی است، ولی شهرت آن بیشتر حاصل بناهایی در نقاطی از آند است.