خوزستان

خوزستان
کشور	ایران
جمعیت	۴,۲۷۴,۹۷۹ نفر (۱۳۸۵ش)
موقعیت	جنوب غربی ایران - جنوب لرستان، غرب چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد، شمال استان بوشهر و خلیج فارس، و شرق عراق و استان ایلام
مرکز	اهواز
تعداد شهرستان‌ها	۱۸
تعداد بخش ها	۴۰
شهرهای مهم	آبادان، اندیمشک، ایذه، بندر ماهشهر، بهبهان، خرمشهر، دزفول، سوسنگرد، رامهرمز، شادگان، شوش، شوشتر، مسجد سلیمان، و هندیجان
کوه‌های استان	منار (۳,۷۰۱ متر)، کی‌نو، نیل، و لیراب
رودهای استان	اروندرود،کارون، دز، کرخه، مارون، جراحی، و زهره
اقلیم	در نواحی کوهستانی معتدلِ مایل به گرم و خشک - دیگر نواحی خیلی گرم و خشک
تولیدات و صنایع مهم	فرآورده‌های کشاورزی: خرما، غلات، برنج، نیشکر، سبزیجات، چغندر قند، پنبه، دانه‌های روغنی، و علوفه - فعالیت‌های صنعتی و اقتصادی: تولید و پالایش نفت و گاز طبیعی، مصالح ساختمانی، ابزارهای الکتریکی، لوله‌های چدنی و آهنی، لوازم خانگی، قند و شکر، لاستیک و مواد پلاستیکی، و پتروشیمی - منابع زیرزمینی: نفت، گاز طبیعی، گچ، و آهک

خوزستان

کتيبه کول فره واقع در هشت کيلومتري شمال شرق دشت ايذه

استانی در جنوب غربی ایران. از شمال به لرستان، از شرق به چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد، از جنوب به استان بوشهر و خلیج فارس، و از غرب به عراق و استان ایلام محدود است. دشت‌های آبرفتی پهناور حدود ۸۰ درصد اراضی این استان و ارتفاعاتی که شاخه‌هایی از گرانکوه زاگرس به شمار می‌روند، حاشیۀ شمالی و شرقی آن را فراگرفته‌اند. کوه منار، با ارتفاع ۳,۷۰۱ متر که در حاشیۀ شمال شرقی استان قرار دارد، بلندترین نقطۀ آن است و کوه‌های کی‌نو، نیل، و لیراب دیگر بلندی‌های این استان محسوب می‌شوند. بزرگ‌ترین و پرآب‌ترین رودخانه‌های ایران، یعنی کارون، دز، و کرخه، که همگی از کوه‌های زاگرس سرچشمه می‌گیرند، در این استان جریان دارند و رودخانۀ مارون، جراحی، و زهره از دیگر زهاب‌های آن به‌شمار می‌روند؛ اروندرود بخشی از مرز این استان و کشور عراق را تشکیل می‌دهد. کرانه‌های جنوبی خوزستان از خورها و بریدگی‌های چندی تشکیل یافته و بندرهای مهمی همچون خرمشهر، آبادان، ماهشهر، و بندر امام را در خود جای داده است. اقلیم آن در نواحی کوهستانی معتدلِ مایل به گرم و خشک و در دیگر نواحی خیلی گرم و خشک است. این استان از نظر کشاورزی بسیار مستعد است و مهم‌ترین فرآورده‌های کشاورزی آن عبارت‌اند از خرما، غلات، برنج، نیشکر، سبزیجات، چغندر قند، پنبه، دانه‌های روغنی، و علوفه. سدهای متعددی که بر روی رودخانه‌های کارون و کرخه بسته شده به باروری هرچه بیشتر آن افزوده‌اند. فعالیت‌های صنعتی و اقتصادی این استان عبارت‌اند از تولید و پالایش نفت و گاز طبیعی، مصالح ساختمانی، ابزارهای الکتریکی، لوله‌های چدنی و آهنی، لوازم خانگی، قند و شکر، لاستیک و مواد پلاستیکی، و پتروشیمی. نفت، گاز طبیعی، گچ، و آهک مهم‌ترین منابع زیرزمینی آن به‌شمار می‌آیند. استان خوزستان با ۴,۲۷۴,۹۷۹ نفر (۱۳۸۵) جمعیت از هجده شهرستان و ۴۰ بخش با مرکزیت اداری شهر اهواز تشکیل یافته است و برخی از شهرهای مهم آن عبارت‌اند از آبادان، اندیمشک، ایذه، بندر ماهشهر، بهبهان، خرمشهر، دزفول، سوسنگرد، رامهرمز، شادگان، شوش، شوشتر، مسجد سلیمان، و هندیجان. خوزستان از روزگار دور (حدود‌۵هزار سال پ‌م) مهد تمدن درخشانی بود و با همسایگان و نواحی پیرامون خود روابط تجاری و سیاسی داشت. دولت باستانی عیلام، که حدود‌۵هزار سال پیش پدید آمد، در همین سرزمین روبه توسعه نهاد و شهر شوش را به پایتختی برگزید. آشوریان به فرماندهی آشور بانی‌پال در ۶۴۰پ‌م دولت عیلام را برانداختند و حکومت آنان را به اَنزان (اَنشان) منحصر کرد. خوزستان در روزگار هخامنشیان، مجد و عظمت دیرین خود را بازیافت و شهر شوش رونق پیشین خود را به‌‌دست آورد و به‌‌منزلۀ پایتخت زمستانی هخامنشیان برگزیده شد. ساسانیان، که خوزستان را جزئی از ولایت نیم‌روز (جنوب) به‌حساب می‌آوردند، شهرها و پل‌های فراوانی در آن سرزمین احداث کردند. شاپور اول ساسانی، اسیران رومی را در عمران و تأسیس سدی معروف به شادِروان یا بند قیصر به‌کار گماشت و نخستین دانشگاه ایران را در گُندی‌شاپور بنا نهاد و اعراب را به شهرنشینی و عمران روستاها تشویق کرد. در دوران بعد از اسلام تا حملۀ تیموریان، خوزستان موقعیت خود را همچنان حفظ و توجه خلفای عرب و حکام آنان را جلب کرد. از برافتادن خلفای عباسی تا روی کار آمدن صفویان، خاندان مشعشعیان بر خوزستان حکومت داشتند و در ظاهر تابع دولت مرکزی ایران بودند. نادرشاه افشار در ۱۱۱۵ش مشعشعیان را از خوزستان راند. پس از قتل نادرشاه خوزستان گرفتار خشکسالی و ویرانی شد و سدّ میزان، که به فرمان نادرشاه ساخته شده بود، درهم شکسته شد و قبایل عرب از هر سو شورش کردند. کریم‌خان زند شورشیان را سرکوب و امنیت را در آن‌جا برقرار کرد. در دوران قاجار، انگلیسی‌ها در خوزستان به اعمال نفوذ پرداختند و امتیاز کشتی‌رانی در رود کارون را از ناصرالدین‌شاه قاجار دریافت کردند. قرارداد ۱۲۲۵ش، که به قرارداد ارزروم معروف است، مرز ایران و عثمانی را در خوزستان و دیگر نواحی غرب کشور تعیین کرد و به اعمال نفوذ والیان بغداد و تحریک عشایر عرب خوزستان خاتمه داد. ناصرالدین‌شاه شهر اهواز کنونی را بنا نهاد و آن را ناصری نامید. کسب امتیاز نمایندگان فرانسه برای کاوش‌های باستان‌شناسی در شوش و کسب امتیاز ویلیام ناکس دارسی از شاه قاجار برای کاوش و استخراج نفت نیز مربوط به‌همین زمان است. پیداشدن نفت در خوزستان و مداخلات بریتانیا، آشفتگی اوضاع خوزستان را موجب شد و شیخ خزعل، که از سوی بریتانیا حمایت می‌شد، علم استقلال برافراشت. رضاشاه پهلوی، شیخ خزعل را وادار به تسلیم کرد و قدرت حکومت مرکزی ایران را در آن سامان تحکیم بخشید و موجبات امنیت و عمران را در سرزمین مزبور فراهم کرد. در تقسیمات کشوری (۱۲۸۵ و ۱۳۱۶) خوزستان جزئی از استان ششم بود و لرستان را نیز شامل می‌شد. در ۱۳۴۰ خوزستان از استان مزبور جدا شد و استان خوزستان را پدید آورد.