آقا محمد مهدی ارباب

آقا محمدمهدی ارباب (اصفهان ۱۲۳۴ - همان جا ۱۳۱۴ش) Agha Mohammad Mehdi Arbab

(یا: محمدمهدی ارباب اصفهانی) دانشمند و ادیب ایرانی و از معتبرترین بازرگانان اصفهان در قرن ۱۸ و اوایل قرن ۱۹م، فرزند آقا محمدرضا ارباب اصفهانی. از افراد سرشناس و معروف اصفهان در زمان خود بوده است. تمام پيشينيان و نياكانش، به پيشۀ بازرگانى اشتغال داشته‌ و همگى معروف به «ارباب» بوده‌اند. نياى بزرگ او، ميرزا ابوتراب، در 1148ق به‌ عنوان نمايندۀ اصفهان در «شوراى كبير مغان» (كه به دعوت نادرشاه افشار برای تصديق به‌ سلطنت‌ نشستنش برپا شده بود) شركت داشت.

محمدمهدى ارباب كه برای بازرگانى به کرّات به هندوستان سفر مى‌كرد، چندين سال هم در هندوستان (به‌ويژه بمبئى) زندگى كرد. طی این مدت، با انگليسى‌ها و هندى‌هایى كه با دانش‌ و معارف نوين آشنا بودند، مصاحبت داشت. در علوم مختلفی همچون تاریخ و جغرافیا، و هیأت قدیم و جدید و نجوم بطلیموسی و اروپایی تبحر داشت. کتاب‌ها و رساله‌های بسیاری را تألیف یا تصحیح کرد و نخستين ایرانى است كه به تصحيح انتقادى شاهنامه پرداخت. آقا محمدمهدی ارباب، پدر میرزا محمدحسین فروغی ذکاء‌الملک و پدربزرگ محمدعلی فروغی ذکاءالملک است. او پس از مرگ، در قبرستان محلۀ آب‌بخشانِ اصفهان به خاک سپرده شد.

از آثار اوست: تصحیح شاهنامهٔ فردوسی و همچنین تاریخ وصّاف که هر دو در بمبئی چاپ شده‌اند؛ تألیف کتاب‌های نصف جهان در تاریخ اصفهان؛ جغرافیای اصفهان؛ کتابی در محاکمه بین علم هیأت و نجوم قدیم و جدید؛ نقشهٔ ابنیهٔ تاریخی اصفهان.

---